Drodzy Uczniowie,
dziś wracamy na kilka lekcji do twórczości Jana Kochanowskiego. Zapoznamy się z problematyką polityczną w „Odprawie posłów greckich” za pomocą charakterystyki świata przedstawionego; przy okazji przypomnimy sobie i utrwalimy najważniejsze informacje o epoce renesansu.
Temat 1: Polityka w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego.
- Przypomnijcie sobie podstawowe informacje o renesansie.
Kiedy i gdzie rozpoczęło się odrodzenie? Jakich znanych twórców tego okresu możecie wymienić? Czym charakteryzuje się duch epoki? Jakie były główne hasła i założenia renesansu?
- Wyjaśnimy podłoże konfliktu między Troją a Grecją stanowiącego oś konstrukcyjną „Odprawy posłów greckich”. Kim są bohaterowie „Odprawy posłów greckich”? Gdzie żyją? O co toczy się spór? Jaka sytuacja do niego doprowadziła? Co mówi Kasandra?
Temat do swej tragedii zaczerpnął Kochanowski z mitu o wojnie trojańskiej, ale obserwujemy tu tylko krótki fragment tych dziejów – moment, gdy do Troi przybywają posłowie greccy, aby wypertraktować oddanie Menelaosowi porwanej przez Parysa jego żony – Heleny i tym samym zapobiec wojnie. Akcja tragedii rozgrywa się zatem tuż przed wybuchem wojny trojańskiej, w momencie gdy posłowie greccy próbują jeszcze przekonać Trojan do pokojowego rozwiązania konfliktu. Czas akcji obejmuje kilka godzin negocjacji i posiedzenia rady. Rzecz dzieje się przed pałacem królewskim. Głównym wątkiem jest spór między wpływowymi Trojanami, jak zareagować na żądanie Greków: wydać porwaną przez Aleksandra Helenę jej prawowitemu mężowi czy odrzucić ultimatum i zaryzykować wojnę? Trojanom próbują przemówić do rozsądku posłowie greccy Menelaos i Ulisses. Frakcję patriotyczną, kierującą się rozsądkiem, reprezentuje Antenor. Na drugim biegunie znajduje się Aleksander, dla którego liczy się tylko jego własny interes. Pomiędzy nimi miota się król Priam, słaby i bezwolny. Helena, o którą toczy się spór, nie ma żadnego wpływu na swój los. Kasandra, córka Priama, wieszczy klęskę, ale nikt nie wierzy w jej proroctwa.
- Geneza „Odprawy posłów greckich” – bezpośrednie okoliczności powstania utworu oraz tło historyczne: ówczesna sytuacja polityczna Rzeczypospolitej, a także idee epoki renesansu.
„Odprawa posłów greckich” wpisuje się w fascynację Kochanowskiego starożytnością, odzwierciedla też poglądy humanistów renesansowych, którzy chętnie korzystali z antycznych dzieł i motywów, uważając je za doskonałe wzorce do naśladowania i źródło inspiracji. Osią konstrukcyjną sztuki jest konflikt o Helenę, który doprowadził do wojny trojańskiej. Kochanowski tłumaczył fragment „Iliady” Homera, temat ten był mu bliski. Uniwersalny problem moralności, odpowiedzialności ludzi władzy, od których zależą losy kraju, odniósł do trudnej sytuacji Rzeczypospolitej – targanej przez konflikty magnaterii, ze słabym królem na czele i wiszącą groźbą wojny z Rosją. Sztukę wystawiono na ślubie wielkiego kanclerza Jana Zamoyskiego, w obecności Stefana Batorego.
- Sięgnijcie do tekstu dramatu i wypełnijcie kartę pracy Ile Kochanowski powiedział nam o Troi?
Karta pracy Ile Kochanowski powiedział nam o Troi
Odpowiedzi do karty pracy Ile Kochanowski powiedział nam o Troi
Wniosek – „Odprawa posłów greckich” koncentruje się na ustroju politycznym Troi.
- Dlaczego Troja została przedstawiona w dziele przede wszystkim pod kątem polityki i dlaczego Kochanowski położył nacisk na ukazanie mechanizmów działania republiki?
Przyjrzyj się mapie XVI-wiecznej Polski Mapa
Rzeczpospolita była otoczona przez wpływowych, silnych sąsiadów, którzy zagrażali jej terytoriom. W ówczesnej Polsce rządził król elekcyjny, zależny od rady składającej się z przedstawicieli szlachty – parlamentaryzm szlachecki. W tym kontekście staje się zrozumiały cel poety – napisanie sztuki podejmującej problem prowadzenia polityki, która nie byłaby krótkowzroczna, doraźna, dyktowana przez partykularne interesy, ale odpowiedzialna, moralna, dbająca o dobro ogółu. W „Odprawie posłów greckich” pobrzmiewa idea, podzielana przez wielu humanistów renesansowych, np. Erazma z Rotterdamu czy Frycza Modrzewskiego, rozróżniania wojen na sprawiedliwe (obronne) i niesprawiedliwe (zaczepne). Dopiero po wyczerpaniu całego arsenału środków pokojowych państwo ma moralne prawo przystąpić do wojny.
- Przed jakimi zagrożeniami przestrzega w „Odprawie posłów greckich” Kochanowski? Ustami którego bohatera przemawia? Jaką wizję współpracy na rzecz dobra ojczyzny kreśli?
Poeta ukazuje rządzenie jako rozwiązywanie sprzeczności, rozwiązywanie konfliktów interesów.
Temat 2: Konflikt młodych ze starymi w „Odprawie posłów greckich” Jana Kochanowskiego.
- Przyjrzyjcie się reprodukcji obrazu Domenica Ghirlandaia „Portret starego mężczyzny z chłopcem” z ok. 1490 r. i wypełnijcie kartę pracy dotyczącą tego tekstu kultury.
Karta pracy Oblicza starego i młodego wieku
Odpowiedzi do karty pracy Oblicza starego i młodego wieku
2. Dynamikę konfliktowi grecko-trojańskiemu i rozwojowi akcji nadaje inny konflikt, konflikt między Aleksandrem a Antenorem – konflikt postaw;
3. Jak ten konflikt rozwija się rozwija, odpowiedzi udzielimy w oparciu o fragment utworu – epeisodion 1. (w. 30-67).
| Aleksander | Antenor |
| – prosi o to, by Antenor był mu przychylny przeciw posłom greckim; – powołuje się na przyjaźń z Antenorem; stwierdza, że nie ma wymówki, gdy przyjaciel prosi o przysługę; – wg niego „obcemu więcej życzyć niżli swemu” bliskie jest zazdrości; – przyjaciele powinni się wzajemnie osłaniać, kryć, chronić („ręka rękę myje”); powołuje się też na przysłowie greckie, że „przyjaciel port przyjacielowi”; – przywołuje ponownie przysłowie, że przyjaciela można poznać w potrzebie; – „piękne sumienie” to stać przy przyjacielu; – zarzuca Antenorowi, że dla niego prawdą jest pomagać Grekom; – wyrzuca rozmówcy, że szybko go osądził; – kolejne wyrzuty: widać, że Antenor gości posłów; – z ironią: zwłaszcza tym otwarty, którzy nie przychodzą z pustymi rękoma; – bierze Antenor dary od Greków, a Aleksandra są dla niego zbyt małe; – żałuje, że w ogóle poprosił Antenora o pomoc; ufa swym bogom i wierzy, że bez jego łaski znajdzie takich, którzy go poprą; |
– opowie się za tym, co sprawiedliwe i co będzie służyło dobru ojczyzny; – wyświadczy przysługę, jeśli przyjaciel poprosi o „słuszną sprawę”; – wg niego nieuczciwym byłoby służyć przyjacielowi wbrew prawdzie; – nawet przyjaciel nie może żądać pomocy w nieuczciwych sprawach; – nie można postępować wbrew własnemu sumieniu; – jeszcze piękniejsze obstawać przy prawdzie, postępować zgodnie z nią; |
- Czyja wypowiedź wzmacnia negatywną charakterystykę Aleksandra (Epeisodion 2.; w. 88-160)?
Helena zwierza się Pani Starej, iż przewidziała, że „bezecny Aleksander” długo nie będzie się cieszył ze swego łupu, wypoczynek i wesołość zepsuli mu zwycięzcy Grecy; Aleksander niczym drapieżny wilk, który rozbiwszy stado, uciekł najdalej jak można, a oni, jak pasterze ze swymi psami podążyli za nim; zapewne do tego dojdzie, że wilk będzie musiał porzucić owcę, a sam – uciec, ona zaś – z łańcuchem na szyi – powróci zhańbiona do domu; nie wie, jak spojrzy w oczy swoim braciom, mężowi, jak się przed nim usprawiedliwi;
Lepiej byłoby, gdyby Parys nigdy nie pojawił się w Sparcie: „Bodajżeś ty był nigdy Sparty nie nawiedził,/ Nieszczęsny Pryjamida!” ;
Skarży się Pani Starej, że przez Parysa straciła wszystko: dom, męża, dzieci, przyjaciół, ojczyznę; czuje się jak niewolnica; okryła się niesławą, a do tego nie wiadomo, co dalej z nią będzie;
- Jakie argumenty pojawiają się w wypowiedziach obydwu bohaterów w czasie obrad Rady Królewskiej (Epeisodion 3.; w.181- 387)?
| Aleksander | Antenor |
| – mówi, że dotychczasowe życie spędził na polowaniach i wyprawach, nie myślał wtedy wcale o pięknej Helenie; dopiero Wenus, na której korzyść rozstrzygnął spór, pomogła mu ją zdobyć; wierzy, że bogini będzie po jego stronie i do końca będzie mu sprzyjać;
– aby zwiększyć niechęć zebranych do Greków, przypomina, że uprowadzili oni córkę króla Kolchidy – Medeę [=Medea pomogła Jazonowi w zdobyciu złotego runa; uciekła z Grekami porywając swego brata; zamordowała go i – aby zatrzymać pogoń ojca – wrzucała poćwiartowane zwłoki Absyrda do morza]; jeśli on jest winni, to Grecy również, jeśli natomiast chcą zadośćuczynienia, to sami muszą wynagrodzić krzywdy, które pierwsi wyrządzili; wtedy niech nawet niech Priam wyda nie tylko Helenę, ale i jego, by odpokutował; – przywołuje także obraz okrutnych spustoszeń, jakich dokonali podczas ostatniej wojny, zakończonej zburzeniem Troi (jeszcze widać „znaki miecza greckiego i okrutnej ręki”) i porwaniem siostry króla – Hezjony, która dotąd w niewoli żyje (o ile jej jeszcze nie uśmiercono); wg niego ustępstwo będzie oznaczać słabość państwa, odwołuje się do honoru Troi; |
– jego zdaniem Aleksander pogwałcił święte prawo gościnności i podstępem porwał Helenę, zaślubioną innemu mężczyźnie; – uważa, że powinni oddać Helenę, gdyż Grecy będą się o nią upominać nie tylko wysyłając posłów, ale również „przez miecz domagać się będą” ; – za niegodny postępek Parysa zapłaci ostatecznie ojczyzna – „Niech się Aleksander tak drogo nie żeni,/ Żeby małżeństwo swoje upadkiem ojczyzny/ I krwią naszą miał płacić” ; – Aleksander ufa, że sprzyjać będzie mu bogini Wenus, jednak powinien być świadomy tego, swoim postępowaniem rozgniewał innych bogów – „Jeśli w łaskę dufa/ Boginiej swej, niech na to miejsce dwu się boi,/ Które dla niej rozgniewał i sądem swym zganił” ; – Medeę nie za ich czasów porwano, uczynili to ich przodkowie, a krzywd do tej pory nikt nie dochodził; milczeli nawet ci, którzy mieli większe prawo domagać się sprawiedliwości – „Nie wiem, jako słusznie/ Swój własny występ cudzą krzywdą barwić chcemy?” ; – Trojan nie zgubiła wojna z Grekami, lecz ich nieprawość [aluzja do niedotrzymania zobowiązań wobec Heraklesa, któremu ojciec Priama obiecał rękę swej córki – Hezjony i cudowne konie za uwolnienie kraju od smoka morskiego; Herakles z zemsty zburzył Troję, ojca Priama zabił, a Hezjonę oddał jako niewolnicę jednemu z towarzyszy]; obawia się kary bożej za niesprawiedliwość, jaką doznali Grecy; Priam sam powinien najlepiej to rozumieć, gdyż o mało sam nie zginął pokutując za „grzech ojcowski i mało sprawiedliwy postępek” [Priama przed zemstą Heraklesa uratowała Hezjona]; |
- Jakie inne wypowiedzi Antenora dopełniają pozytywnej charakterystyki bohatera? [Epeisodin piąte]; w. 465- 556
Antenor mówi Priamowi, by przygotowywał się do wojny;
– nie posłuchał jego rady, by oddać Grekom Helenę, jednak teraz powinien, bo wojna jest pewna;
– dowódcy oddziałów strzegących granic donieśli, że wojska greckie ściągają do Aulidy – beockiego portu; nie ma wątpliwości, że zamierzają ich zaatakować;
– radzi królowi, by sposobił państwo do obrony (wzmocnienie straży na granicach, zebranie wojska, zgromadzenie zapasów żywności, rozesłanie szpiegów itp.): „straż miej i na morzu,/ I na ziemi, aby cią łacni [łatwo] niegotowym/ Grekowie nie zastali” ;
Priam nie wydaje się być przejęty tym faktem: „Jakobyś już na oko, dobry Antenorze,/ Nieprzyjaciela widział, tak się, widzę, boisz” – stwierdza; wg Antenora lepiej teraz bać się niż dać się zaskoczyć; chce wszystkiego dopilnować, by nie przyszło im uciekać; ostrożność w tej sytuacji nie zaszkodzi; [Epilog]; w.559- 605:
Antenor prosi ponownie króla, by nie lekceważył słów swojej córki przepowiadających upadek Troi;
Priam przypomina sobie sen żony, której tuż przed narodzinami Aleksandra przyśniło się, że zamiast dziecka urodziła pochodnię, od której miało spłonąć miasto;
Antenor przywołuje słowa wróżbitów, którzy „wykładali, że to dziecię miało/ Upad ojczyźnie przynieść” , co niewątpliwie niedługo nastąpi;
Król potwierdza jego słowa; „przeklęte dziecko” król rozkazał nie zostawić przy życiu, „na puszczy/ Wilcy mieli [je] rozdrapać i kości nieszczęsne/ Po pustych górach roznieść” , ale stało się inaczej; Aleksander przeżył, a teraz przynosi zgubę swej ojczyźnie; wszyscy przez niego mogą zginąć;
Rozmowę przerywa przybycie Rotmistrza i Więźnia; Rotmistrz oznajmia, że do brzegów Troi przybywają pierwsze greckie galery, które są jedynie namiastką nieprzyjacielskiej floty („Tysiąc galer na kotwach w pogotowiu stoi/ w Aulidzie…” ), oczekującej na przybycie posłów z werdyktem; wojskiem dowodzi brat Menelaosa – Agamemnon; wojna jest nieunikniona;
Priam zapowiada na dzień następny wojenną naradę, która zadecyduje o charakterze obrony (będą siedzieć tak długo aż „uradzą obronę”);
Antenor stwierdza, że „na każdy rok [im] każą radzić o obronie” , ale w sytuacji bezpośredniego zagrożenia państwa, kiedy wróg stoi przy jego granicach, nie czas na czcze rozmowy, obywatele muszą wykazać odwagę i podjąć skuteczne działania; wzywa nie tylko do obrony, ale też i do walki: „Ba, radźmy też o wojnie, nie wszystko się brońmy:/ Radźmy, jako kogo bić; lepiej, niż go czekać!”
- Podsumowanie – konflikt postaw jest czynnikiem rozwijającym akcję polityczną i problematykę moralną utworu.
Bohaterowie mają odmienny stosunek do spraw ojczyzny. Konflikt dotyczy również zagadnień natury moralnej. Reprezentują oni typowe cechy obywatelskie – dobre lub złe; tylko tego wymaga jednowątkowa akcja oparta na konflikcie dwu racji. Antenor – wzór patrioty, wykazał się wielką odwagą cywilną sprzeciwiając się decyzji większości, uważał bowiem, że pozostawienie Heleny w Troi jest celem niezgodnym z dobrem ogólnym. Jego wypowiedzi demaskują sprzeczność między prywatą a dobrem publicznym, wskazują na konieczność przestrzegania prawa i stawiania go na pierwszym miejscu oraz kierowania się w życiu takimi wartościami jak: prawda, uczciwość i sprawiedliwość, które są gwarantem szczęścia i jednostki, i państwa. Jego myślenie cechuje dalekowzroczność i rozwaga, czego brakuje Aleksandrowi, który jako syn królewski czuł się bezkarny w swoim postępowaniu, nad dobro ojczyzny przedkłada prywatne interesy. Porywając Helenę nie tylko pogwałcił prawo gościnności, ale też okazał swą niedojrzałość i bezmyślność, nie myślał o zagrożeniach, jakie niesie za sobą jego czyn dla bezpieczeństwa państwa. Poza tym nie myślał, jakie konsekwencje będą miały jego dalsze działania jak np. szantaż czy przekupywanie członków rady (=deprawacja społeczeństwa). Jest głuchy na racjonalne argumenty Antenora. Ten przegrywa, ale na płaszczyźnie wydarzeń, bowiem odnosi moralne zwycięstwo. Nie dał się złamać, przekupić. Chociaż nie udało mu się zapobiec wybuchowi konfliktu, to jednak do końca próbuje uratować kraj przed wojną. Kiedy to mu się nie udaje, troszczy się o przygotowanie skutecznej obrony. Uważa, że w momencie zagrożenia państwa obywatele muszą wykazać odwagę i podjąć skuteczne działania. Ostatecznie, gdy wojna jest nieunikniona, wzywa nie tylko do obrony, ale też i do walki.
Gdyby ktoś z Was chciał obejrzeć „Odprawę posłów greckich” zachęcam do spotkania z adaptacją teatralną tego dzieła Kochanowskiego w wykonaniu aktorów Teatru Polskiego, reż. Ryszard Peryt
https://www.youtube.com/watch?v=FCiMWJXrRE8
Prześlijcie mi pracę na temat – Jak rozumiesz początek pieśni „By rozum był przy młodości”? W jaki sposób człowiek dochodzi do mądrości?
By rozum był przy młodości
Nigdy takiej obfitości
Pereł morze i ziemia złota nie urodzi,
Żeby tego nie mieli tym dostawać młodzi.
Dziękuję za dzisiejsze lekcje, czekam na Wasze prace i pozdrawiam
Agnieszka Piekarska