5.05.2020 r.
TEMAT: Chłop potęgą jest i basta… Obraz wsi polskiej w Weselu
Dzień dobry,
Kolejne godziny zajęć poświęcimy na omówienie problematyki „Wesela” S. Wyspiańskiego.
„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego uważane jest za utwór najbardziej reprezentatywny dla twórczości autora i jedno z najważniejszych dzieł kultury narodowej, powstałych w epoce Młodej Polski.
Tekst dramatu znajdziecie na stronie https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/wesele.html.
Przebieg lekcji:
- Wprowadzenie:
Przestawienie sylwetki Stanisława Wyspiańskiego
Stanisław Wyspiański- dramatopisarz, poeta, inscenizator, twórca nowoczesnego teatru polskiego. Urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie, zmarł 28 listopada 1907 roku. Dorastał w Krakowie końca XIX wieku. Miejsce i środowisko, w jakim się wychował, w znacznej mierze ukształtowało jego sposób myślenia i wyobraźnię artystyczną. Wyspiański pochodził z rodziny artystycznej, jego ojciec był rzeźbiarzem. Swoją drogę twórczą rozpoczął, jako malarz, kształcił się pod kierunkiem Jana Matejki. Największym sukcesem scenicznym artysty stała się inscenizacja „Wesela”, w 1901 r.
Szczegółową biografię artysty znajdziecie w załączonym pliku Kalendarium życia i twórczości Stanisława Wyspiańskiego
Dodatkowo zapoznajcie się z notą biograficzną artysty zamieszczoną w podręczniku na str. 119
Poniżej prezentuję kilka autoportretów artysty:
- Autoportret „szafirowy”, 1894 – okres paryski, impresjonistyczny.
- Autoportret z motywem roślinnym, 1902 – tło secesyjne ze zmodyfikowaną kolorystyką, metafora śmiertelnej choroby.
- Autoportret z żoną, 1904 – zainteresowanie wsią, chłopomania.
- Geneza dramatu
O wydarzeniach, które zainspirowały Wyspiańskiego do napisania utworu, mówią relacje, pozostawione w szczególności przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego „Plotka o Weselu Wyspiańskiego”– tekst znajdziesz na stronie https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/plotka-o-weselu-wyspianskiego.html
W 1890 roku jeden z najznakomitszych krakowskich artystów, Włodzimierz Tetmajer, poślubił córkę gospodarza z Bronowic, Annę Mikołajczykównę. Nowożeńcy osiedlili się na wsi, a ich dworek stał się szybko ulubionym miejscem spotkań krakowskiej cyganerii.
Poeta- Lucjan Rydel, urzeczony małżeństwem Tetmajera, poślubił młodszą siostrę Hanki, Jadwigę. Ślub odbył się 20 listopada 1900 roku, w Kościele Mariackim. Po ceremonii goście zostali zaproszeni do domu Tetmajerów, w podkrakowskich Bronowicach gdzie odbyło się wesele. Wyspiański był świadkiem na ślubie i gościem weselnym.
Premiera „Wesela” odbyła się 16 marca 1901 r.
- „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego to dramat neoromantyczny, co oznacza podjęcie zarówno problematyki narodowej i społecznej oraz dwuwarstwowość struktury- współistnienie sfery realistycznej i fantastycznej. Autor wykorzystał nowe tendencje, charakterystyczne dla sztuki modernistycznej, takie jak symbolizm i ekspresjonizm, łącząc je z romantyczną ideologią i poetyką. Poza cechami, specyficznymi dla romantycznej dramaturgii, można odnaleźć w dziele bezpośrednie nawiązania do konkretnych utworów wielkich romantyków. Literackim pierwowzorem postaci Hetmana jest widmo Złego Pana z II części „Dziadów” oraz widmo Doktora z III części „Dziadów” Adama Mickiewicza.
- Przedstawienie bohaterów chłopskiego pochodzenia.
Bohaterowie Wesela Stanisława Wyspiańskiego mają swoje pierwowzory, które spotkał autor dramatu. Niektórych z tych ludzi znał bardzo dobrze, niektórzy byli jego przyjaciółmi. Wszystkich bohaterów Wesela można podzielić na dwie grupy: chłopów, inteligencję.
Proszę zapoznać się z pełnym rodowodem postaci, który znajdziecie w przewodniku ( podręcznik, s. 122).
Szczególną uwagę proszę zwrócić na pozycję Gospodarza (inteligenta-chłopa), jego pierwowzorem był Włodzimierz Tetmajer- malarz, który jako pierwszy z młodopolskich artystów ożenił się z chłopką, co wywołało skandal towarzyski i rodzinny. Przypominam, że to właśnie w jego domu odbyło się przedstawione przez Wyspiańskiego wesele.
.Dwór „RYDLÓWKA”, Bronowice Małe, Kraków
Zwróćcie uwagę na obraz Włodzimierza Tetmajera Procesja w Bronowicach, na którym autor utrwalił całą swoją rodzinę: córki, m.in. najstarszą Isię, Jadwigę Rydlową oraz braci Jadwigi Mikołajczykowej: Błażeja, Macieja, Wojciecha i Piotra Czepców, czyli bohaterów dramatu.
- Nakreślenie zbiorowego portretu chłopów, jako grupy społecznej w dramacie.
Proszę przeczytać I akt dramatu https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/wesele.html. i wymienić oraz krótko scharakteryzować bohaterów pochodzących z warstwy chłopskiej i ich stosunek do „gości z miasta”.
Spostrzeżenia zapisz w formie tabeli.
| Autocharakterystyka chłopów | ||||||
| postać | scena | wypowiedź | cechy, postawy | |||
| Czepiec | akt I, sc. 25
akt I, sc. 1 |
ino na wsi jesce dusa, co się z fantazyją rusa / my som swoi, my som zdrowi / panowie to nijak nie wiedzą, że chłop chłopskim rozumem trafi, choćby było i daleko. A i my tu cytomy gazety i syćko wiemy / | – krzepa, siła fizyczna, witalność
– chłopska godność, przekonanie o własnej wartości – wzrost świadomości społecznej, duma z udziału chłopów w ważnych wydarzeniach politycznych – zainteresowanie polityką, życiem publicznym, wiedza o świecie – patriotyzm, gotowość do walki |
|||
| Autocharakterystyka chłopów | ||||||
| postać | scena | wypowiedź | cechy, postawy | |||
| Czepiec | akt I, sc. 25 | jakby przyszło co do czego, wisz pon, to my tu gotowi… | ||||
| Klimina | akt I, sc. 4 | Hej, jo sie bawiła wprzódzi, teroz bym lo inszych chciała.
Coraz więcej potrza ludzi. Żeniłabym, wydawała! |
– bezpośredniość, życzliwość | |||
| Jasiek | akt I, sc. 34 | Zdobęde se pański dwór, wywleke se złoty wór… | – materializm, pazerność, chciwość | |||
| Chłopi o inteligentach | ||||||
| postać | scena | wypowiedź | cechy, postawy | |||
| Czepiec | akt I, sc. 1
akt I, sc. 25 |
A ja myślę, ze panowie
Duza by już mogli mieć, Tylko oni nie chcą chcieć/ Pon nos obśmiwajom w duchu/ Ptak ptakowi niejednaki, […] Pan jest taki a ja taki |
– marazm, bierność
– brak szczerości, lekceważenie chłopów, odmienność grup |
|||
| Klimina | akt I, sc. 4 | Wyście sobie a my sobie,
Każden sobie rzepkę skrobie |
– obcość, dystans | |||
| Jasiek | akt I, sc. 33 | Tak one ino kpiom | – lekceważenie ludzi ze wsi | |||
- Z „Wesela”wyłania się obraz chłopów „skłonnych do bitki i wypitki”. Są oni zapalczywi, uparci i kierują się własnym rozumem, choć jednocześnie wykazują się dobrymi chęciami. Jest to grupa wewnętrznie zróżnicowana, o ukształtowanej świadomości narodowej, lecz potrzebują odpowiedniego przewodnictwa, które utwierdziłoby ich w tej świadomości.
Obraz chłopa w „Weselu” S. Wyspiańskiego przedstawia poniższa tabela.
| Fakty | Mity | ||
| Przywołane postacie / wydarzenia | rabacja galicyjska 1846 roku pod wodzą Jakuba Szeli | chłop-Piast | – powstanie kościuszkowskie
– bitwa pod Racławicami – Bartosz Głowacki |
| Osoba i jej
wypowiedź |
Gospodarz: taki rok czterdziesty szósty – przecież to chłop polski także… (I, 30)
Dziad: a toć były dawniej gniewy! Nawet była krew, rzezańce… (I, 26) |
Gospodarz: A bo chłop i ma coś
z Piasta… (I, 24) Poeta: poszukajcie króla Piasta… (I, 25) |
Czepiec: z takich jak my był Głowacki (I, 1) |
| Sens przywołania | – prymitywizm
– awanturnictwo – porywczość – zapalczywość – drastyczność zachowań |
odziedziczone po mitycznym przodku: – pracowitość
– godność – religijność – rozwaga – roztropność – zaangażowanie chłopów |
– nobilitacja chłopa – bohatera narodowego
– patriotyzm – świadomość narodowa |
| Fakty | Mity | ||
| Potwierdzenie / zaprzeczenie w utworze | Czepiec stawia się na wezwanie na czele chłopów, ale gotowy jest skierować kosy przeciw panom | Czepiec targuje się z Żydem o dług, upija się i awanturuje, wadzi się z muzykantami, grozi pięścią | Gospodyni chowa podkowę
do skrzyni, Jasiek gubi złoty róg – zaprzepaszczają szansę narodową dla osobistych, materialnych korzyści |
- Podsumowanie:
Chłopi to grupa wewnętrznie zróżnicowana, o ukształtowanej świadomości narodowej, lecz potrzebują odpowiedniego przewodnictwa, które utwierdziłoby ich w tej świadomości. Inteligenci obawiają się siły, tkwiącej w chłopach, są niechętni, by zrozumieć rzeczywiste problemy wsi i poznać charakter jej mieszkańców. Chłopi natomiast dostrzegają niemoc i ignorancję „gości z miasta”, zarzucając im chwilowe zauroczenie życiem na wsi. Obie grupy zostały surowo ocenione, a Wyspiański ukazał ich największe wady: prymitywizm niektórych reakcji chłopów, schematyczność myślenia inteligencji i brak odpowiedzialności.
Praca domowa
W Weselu Stanisław Wyspiański zastosował dwie stylizacje. Wypowiedzi inteligentów krakowskich są stylizowane na język tej grupy, a wypowiedzi chłopów to przykład dialektyzacji.
Proszę zapoznać się z pojęciami kluczowymi: dialektyzacja i kolokwializacja (podręcznik, s. 120-121) i znaleźć w wybranym przez siebie fragmencie dramatu przykłady takich stylizacji.