Drodzy Uczniowie,
na dzisiejszej lekcji powtórzymy i uporządkujemy wiadomości z frazeologii. Frazeologia to dział nauki (językoznawstwa) zajmujący się analizą i opisem istniejących w języku utrwalonych polaczeń wyrazów.
Temat: Związki frazeologiczne – ćwiczenia językowe.
- Definicja związku frazeologicznego:
Związki frazeologiczne (frazeologizmy) to utarte, tradycyjne połączenia wyrazowe, stanowiące całość znaczeniową. W przeciwieństwie do innych połączeń wyrazowych, związki frazeologiczne nie stanowią sumy znaczeń poszczególnych elementów składniowych, lecz całość znaczeniową.
- Związki frazeologiczne ze względu na budowę dzielimy na:
Frazy – połączenia wyrazów, w których jeden jest podmiotem, drugi orzeczeniem np. Janek śpi.
Wyrażenia – to związki frazeologiczne, w których łączą się: rzeczownik z przymiotnikiem (brak czasownika) np. ładny chłopiec.
Zwroty – to połączenia, w których członem podstawowym jest czasownik, np. odrabiać lekcje.
- Podział ze względu na stopień stabilności frazeologizmu:
Związki stałe, tzw. idiomy – charakteryzuje nienaruszalny skład, szyk i kształt gramatyczny: biały kruk, farbowany lis, robić z igły widły, twardy orzech do zgryzienia.
Związki łączliwe – jeden z członów jest wymienny tylko w granicach kilku czy najwyżej kilkunastu synonimów: rościć sobie prawo, pretensje; dobijać targu, interesu; torować drogę, ścieżkę, przejście. Ze względu na liczbę wariantów są przyczyną wielu błędów językowych: wywierać wpływ, presję, ale nie: szantaż, przymus; odnieść sukces, zwycięstwo, ale nie: laury.
- Modyfikacja związków frazeologicznych w reklamach
Użycie zmodyfikowanych frazeologizmów w reklamach sprawia, że przemawia ona do podświadomości odbiorcy, który najprawdopodobniej wcześniej spotkał się już z danym frazeologizmem, więc sam produkt kojarzy mu się jako coś znanego, sprawdzonego.
W reklamie Head & Shoulders użyto hasła: „Łupież już nigdy nie przyjdzie Ci do głowy”. Jest to modyfikacja związku frazeologicznego „(nie) przyjść komuś do głowy”, który oznacza „(nie) pomyśleć o czymś”. W kontekście tej reklamy otrzymujemy przekaz jednoznaczny z ‘niemartwieniem się kwestią łupieżu’. Celowo wprowadzono do związku frazeologicznego rzeczownik łupież. W efekcie odbiorca wie, że nie będzie się martwił łupieżem na głowie, więc nie będzie musiał o nim myśleć.
Firma Plus, reklamując swoje usługi, posłużyła się hasłem: „Wybiła godzina Plusa”. Jest to modyfikacja związku frazeologicznego „wybiła godzina (czegoś)”, który oznacza ’nadejście czasu na podjęcie jakiś działań’. Ta reklama bez wątpienia przykuwa uwagę i odbiorca może rozważyć, czy nie powinien skorzystać z usług sieci Plus.
- Przykłady związków frazeologicznych związanych z człowiekiem (ciałem człowieka):
| GŁOWA | OCZY | USZY | USTA | NOS | RĘCE | NOGI |
| – ani mi to w głowie
– być bez dachu nad głową – walić głową w mur – być oczkiem w głowie – głowa do góry – ciosać komuś kołki na głowie – włosy się komuś zjeżyły na głowie – dawać sobie głowę uciąć – chować głowę w piasek – głowa komuś pęka – głupie myśli chodzą po głowie – złapać się za głowę pójść po rozum do głowy mieć urwanie głowy – przewróciło się komuś w głowie – stawać na głowie – stracić dla kogoś głowę – coś komuś strzeliło do głowy – suszyć komuś głowę – upaść na głowę – strzec czegoś jak oka w głowie – wejść komuś na głowę – włos komuś z głowy nie spadnie – woda sodowa uderzyła komuś do głowy – wybić sobie coś z głowy -wylać komuś wiadro zimnej wody na głowę – wypadło coś komuś z głowy – zachodzić w głowę – zawracanie głowy – marzenie ściętej głowy – coś się w głowie nie mieści |
– być komuś solą w oku
– kłuć w oczy – mieć kogoś na oku – mieć oczy i uszy szeroko otwarte – mydlić komuś oczy – skakać sobie do oczu – coś spędza sen z oczu – świecić oczami – wpaść komuś w oko – zejść komuś z oczu – jak okiem sięgnąć
|
– wyciągnąć kogoś za uszy
– jeść, aż się uszy trzęsą – kłaść uszy po sobie – mieć czegoś powyżej uszu – natrzeć komuś uszu – obiło się komuś o uszy – puścić coś mimo uszu – słoń komuś nadepnął na ucho – uszy do góry |
– być na ustach wszystkich
– coś się rozpływa w ustach – nabrać wody w usta – odejmować sobie od ust – wyjąć komuś coś z ust – zamknąć komuś usta – z ust do ust |
– mieć czegoś lub kogoś po dziurki w nosie
– mieć muchy w nosie – wodzić kogoś za noc – coś idzie jak krew z nosa – czuć pismo nosem – dostać po nosie – kręcić nosem – utrzeć komuś nosa |
– być w czyichś rękach
– coś jest komuś na rękę – dać komuś wolną rękę – lekką ręką – machnąć na coś ręką – trzymać rękę na pulsie – umywać ręce – jak ręką odjął – wyjść z czegoś obronna ręką – mieć dwie lewe ręce – złota rączka – robota pali się komuś w rękach
|
– rzucać kłody pod nogi
– kula u nogi – noga się komuś powinęła – tracić grunt pod nogami – grunt się pali komuś pod nogami – dać nogę – na jednej nodze – wstać lewą nogą
|
- Podajcie znaczenie następujących związków wyrazowych:
pan młody (nowożeniec) i młody pan (młodzieniec)
lewe papiery (fałszywe dokumenty) i mokre papiery (zmoczone)
rzucać jak grochem o ścianę (mówić na próżno) i rzucać jak zielonym groszkiem o ścianę
Wniosek: W związkach frazeologicznych nie wolno wymieniać, dodawać ani usuwać żadnych elementów.
- Z rozsypanki wyrazowej utwórz związki frazeologiczne:
|
|
|
- Jakie są funkcje związków frazeologicznych?
Funkcje frazeologizmów:
– wzmacniają plastyczność i wyrazistość tekstu,
– tworzą grę słowną, która przyciąga uwagę,
– są źródłem humoru.
- Rozwiąż poniższe ćwiczenie i prześlij na ckupar@wp.pl.
Pozdrawiam
Agnieszka Piekarska