Temat: Użytkowanie mleczne owiec.
Celem dzisiejszej lekcji jest poznanie zasad pozyskiwania mleka owczego.
- W załączniku przesyłam materiały dotyczące bieżącego tematu.
- Proszę zapoznać się z treścią i zapisać w zeszycie poniższe punkty, opisać i wyjaśnić je jako notatkę
z dzisiejszej lekcji.1. Laktacja u owiec.
2.Mleczność owiec a dobór pasz.
3. Sposoby doju.
4. Metody doju mechanicznego.
Mleko owcze – właściwości, skład i zastosowanie mleka owczego
Pasterze żyjący w bułgarskich górach Rodopach cieszą się jednym
z najwyższych na świecie odsetków obywateli, którzy przekroczyli sędziwy wiek stu lat. Naukowcy źródła tej długowieczności upatrują
w niezwykle wysokiej konsumpcji mleka owczego…
Zdaniem antropologów owce udomowione zostały już około 10 tysięcy lat p.n.e. i pod tym względem ustępują jedynie psom. Początki ich hodowli miały miejsce w Mezopotamii, a w dalszej kolejności zainteresowanie łagodnymi z natury, mlecznymi zwierzętami o smacznym mięsie przeniosło się na terytorium Iranu, Iraku i Palestyny. Tam też ok. 4000 lat przed Chrystusem zaczęto pozyskiwać wełnę z hodowlanych stad i sporządzać z niej pierwsze ubrania.
Wraz z rozwojem cywilizacji europejskich owce zawędrowały również do starożytnej Francji i Grecji, gdzie były podstawą działalności rolniczej i ważnym elementem gospodarki. Pełen rozkwit hodowli przypadł jednak dopiero
na okres średniowiecza, kiedy to mleko, mięso, skóry i wełna z owiec były najbardziej pożądanym zwierzęcym surowcem. Dopiero w XIV wieku szala przechyliła się i mleko krowie stało się bardziej popularne niż owcze!
Laktacja
Laktacja utrzymuje się przez długi czas po porodzie, u owiec 100–200 dni, i jest wykorzystywana do uzyskiwania mleka spożywczego; kolejna ciąża powoduje zwykle zanik laktacji, mleko jest wytwarzane ze związków zawartych we krwi.
Mleko owcze – zapomniane mleko
Od XII wieku zainteresowanie kupców i rolników przesunęło się z mleka na wełnę i największą karierę zaczęły robić hodowle owiec o najszlachetniejszym runie, zwłaszcza cenionych gatunków merynosów, pochodzących z Hiszpanii. W 1992 roku udział owczego mleka w ogólnej produkcji mleka na świecie wynosił zaledwie 1,3 %, przy 83%-owym udziale mleka krowiego, 12,9%-owym udziale mleka bawolego i 2,4% przypadających na mleko kozie. Największe stada nadal utrzymywane są w Chinach, Indiach i Australii, a spośród krajów europejskich we Francji, Hiszpanii, Grecji oraz Wielkiej Brytanii. W samej Polsce hoduje się ponad 220 tysięcy owiec, ale produkcja mleka utrzymuje
się na niskim poziomie i nie przekracza 1000 ton rocznie.
Kultura sera owczego
Polska produkcja mleka owczego w 70% procentach przeznaczona jest na potrzeby przemysłu serowarskiego,
a konkretnie wyrobu tradycyjnych podhalańskich oscypków. I choć samo mleko owcze jest dzisiaj niszą na rynku spożywczym, zainteresowanie serami z niego wytwarzanymi nie gaśnie. Zwłaszcza w ostatnich latach widać na rynku wyraźny trend poszukiwania przez konsumentów serów wyższej jakości, pochodzących z ekologicznych upraw i nie związanych z kontrowersyjnym mlekiem krowim. Do międzynarodowych tradycyjnych specjałów owczych należy grecka feta, włoski pecorino i francuski roquefort.
Mleczność owiec a dobór pasz
Podstawą żywienia owiec były i są pasze objętościowe. Jako że są to przeżuwacze, wyróżniają się wśród zwierząt gospodarskich dobrze rozbudowanym i stosunkowo długim przewodem pokarmowym, w porównaniu z długością ciała. U owiec dorosłych długość przewodu pokarmowego może dochodzić do 30 m.
Dzięki tej właściwości zwierzęta mogą pobierać pasze zawierające dużo balastu, często takiego, który dla innych gatunków jest już mniej przydatny. Jego duży udział w dawce pokarmowej możliwy jest dla dorosłych owiec jałowych. Musi jednak sukcesywnie maleć w miarę postępującej ciąży i w następującym po niej okresie laktacji, na rzecz pasz łatwiej strawnych, zawierających więcej składników odżywczych. Stąd np. słoma dla owcy jałowej jest jedną z podstawowych pasz, a dla owcy karmiącej – dodatkiem poprawiającym strukturalność dawki, tym ważniejszą, im więcej pasz treściwych ona spożywa. Te zależności wynikają z zapotrzebowania na składniki pokarmowe, zmieniającego się w miarę zachodzących po sobie okresów fizjologicznych. Najbardziej wymagająca jest owca w okresie laktacji. Przedstawia to poniższa tabela.
Okres fizjologiczny | Sucha masa (kg) | Jedn.ows. | MJ | Białko ogólne (g) | Koncentracja w 1 kg suchej masie – jedn. ows. | Koncentracja w 1 kg suchej masie – białka og. (g) |
Okres jałowości | 1-1,3 | 0,7 | 4,15 | 110 | 0,61 | 90 |
okres przygotowania do stanówki (3 tyg.) |
1-1,3 | 0,7 | 5,35 | 165 | 0,78 | 043 |
okres właściwej stanówki | 1-1,3 | 0,7 | 4,45 | 125 | 0,65 | 109 |
okres ciąży do 3 mies. | 1-1,3 | 0,7 | 4,14 | 115 | 0,61 | 100 |
okres ciąży do 4 mies. | 1-1,3 | 0,7 | 5,33 | 140 | 0,78 | 122 |
okres ciąży do 5 mies. | 1-1,3 | 0,7 | 6,22 | 165 | 0,91 | 148 |
okres karmienia i dojenia przy plenności do 110% |
1,3 – 1,5 | 0,7 | 7,40 | 210 | 0,89 | 150 |
okres karmienia i dojenia przy plenności 110 do 140% |
1,4 – 1,6 | 0,7 | 8,30 | 240 | 0,93 | 160 |
okres karmienia przy plenności 140 do 170% |
1,5 – 1,7 | 0,7 | 8,90 | 260 | 0,94 | 163 |
okres karmienia przy plenności powyżej 170% |
1,6 – 1,8 | 0,7 | 9,47 | 285 | 0,94 | 168 |
W produkcji owczarskiej żywienie normuje się dla 1 jednej sztuki stada, w oparciu o uśrednione w stadzie parametry wpływające na wielkość zapotrzebowania pokarmowego, a nie w oparciu o indywidualne parametry poszczególnych sztuk. Bierze się to stąd, że trudno jest w praktyce dzielić stado na mniejsze grupy i każdą z osobna inaczej żywić. Jest to szczególnie trudne w dobie postępującej mechanizacji produkcji. W żywieniu owiec karmiących nie uwzględnia się ile jagniąt karmi poszczególna matka, a przyjmuje się plenność całego stada, czyli ilość odchowanych jagniąt od stada owiec w jednym sezonie. Jeżeli owce są w stadzie, to matka, która urodziła jedno jagnię niekoniecznie karmi tylko swojego potomka. Zawsze jest dość sprytnych jagniąt „złodziei”, które bacznym wzrokiem obserwują matki w trakcie karmienia i doskakują od tyłu do tych, u których jest wolna połowa wymienia i wysysają z niej mleko.
Po analizie liczb w tabeli, należy stwierdzić, że:
- zapotrzebowanie na energię rośnie z 0,7 jedn. ows. w okresie jałowienia do 1,25 jedn. ows. w okresie karmienia, przy plenności do 110%, czyli o 78% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię) i do 1,6 jedn. ows. -przy plenności powyżej 170%, czyli o 128% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),
- zapotrzebowanie na białko rośnie ze 110 g w okresie jałowienia do 210 g przy plenności do 110%, czyli o 90% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię), a przy plenności pow. 170% rośnie do 285 gramów, czyli o 159% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),
- wymagana koncentracja energii w 1 kg spożytej suchej masy rośnie z 0,61 jedn. ows. w okresie jałowienia do 0,89 jedn. ows. w okresie karmienia, przy plenności do 110%, czyli o 45% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię). Rośnie do 0,94 jedn. ows. przy plenności powyżej 170%, czyli o 54% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),
- wymagana koncentracja białka w 1 kg spożytej suchej masy rośnie z 90 g w okresie jałowienia, do 150 g
- w okresie karmienia, przy plenności do 110%, czyli o 66% (w przypadku, gdy większość matek karmi 1 jagnię), a przy plenności powyżej 170%, rośnie do 168 g, czyli o 86% (w przypadku, gdy większość matek karmi dwa jagnięta),
Tak więc, im większa mleczność owiec, tym więcej trzeba im zapewnić jednostek energetycznych w dziennej dawce i jednocześnie, tym więcej białka przypada na jednostkę.
Tabela A
Owca |
Plenność stada (%) |
Pasza |
Dawka zawiera |
||||||
Kisz. z traw podw. |
Siano łąkowe p.kwitn. |
Słoma zbożo- wa |
Śruta rzepakowa |
Śruta zbożo- wa |
Suchej masy (g) |
Jedn. ows. |
Białka ogólnego (g) |
||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
jałowa |
|
1,5 |
0,3 |
0,6 |
– |
– |
1177 |
0,72 |
115 |
karmiąca |
do 110 |
2 |
0,5 |
0,1 |
0,1 |
0,3 |
1410 |
1,29 |
210 |
110 – 140 |
2 |
0,5 |
0,1 |
0,15 |
0,4 |
1541 |
1,46 |
238 |
|
140 – 170 |
2 |
0,5 |
0,1 |
0,20 |
0,45 |
1629 |
1,57 |
262 |
|
pow. 170 |
2 |
0,5 |
0,1 |
0,25 |
0,50 |
1716 |
1,69 |
285 |
Tabela B
Owca |
Plenność stada (%) |
Treściwe w dziennej dawce |
Skład mieszanki : |
|||||||
Śruta rzepakowa (kg) |
Śruta zbozowa (kg) |
Łącznie mieszanka treściwa (kg) |
Procentowy udział w mieszance |
1 kg zawiera |
białka w 1 jedn. ows. (g) |
|||||
Śruty rzepak. |
Śruty zboż. |
Jedn. ows. |
Białka (g) |
|||||||
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
karmiąca | do 110 |
0,1 |
0,3 |
0,4 |
25 |
75 |
1,17 |
166 |
143 |
|
110 – 140 |
0,15 |
0,4 |
0,55 |
27 |
73 |
1,16 |
172 |
148 |
||
140 – 170 |
0,2 |
0,45 |
0,65 |
30 |
70 |
1,15 |
180 |
156 |
||
pow. 170 |
0,25 |
0,50 |
0,75 |
33 |
67 |
1,15 |
187 |
162 |
W poniższych tabelach przedstawiono przykładowe dawki dla owcy o masie ciała 40 kg, w zależności od plenności stada. Z tabeli A wynika, że owca karmiąca w porównaniu z owcą jałową, musi zjeść więcej kiszonki i siana, a mniej słomy. Dodatkowo powinna otrzymać paszę treściwą, której ilość i skład zależy od jej mleczności. Zbilansowana oddzielnie śruta rzepakowa i śruta zbożowa, w poszczególnych dawkach po zmieszaniu ze sobą, tworzy swoiste mieszanki treściwe, o określonych parametrach dla poszczególnych grup żywieniowych. Parametry te przedstawia tabela B.
Z danych w tabeli B wynika, że dla praktycznego stosowania i dla łatwiejszego zapamiętania, można przyjąć uniwersalną mieszankę treściwą o składzie 30% śruty rzepakowej i 70% śruty zbożowej. Oczywiście, zamiast śruty rzepakowej mogą być inne pasze białkowe (śruta sojowa, koncentraty białkowe), odpowiednio zmieszane ze śrutą zbożową (22% śruty sojowej (zawierającej 46% białka) i 78% śruty zbożowej).
Powyższe przykłady wskazują, pod jakim kątem dobierać pasze dla owiec w okresie odchowu jagniąt. Przy tym należy pamiętać, że owca jest przeżuwaczem i że trzeba przestrzegać zasad warunkujących właściwy przebieg fermentacji w żwaczu. Jedną z nich jest niedopuszczenie do zjedzenia na raz dużej ilości pasz treściwych, gdyż skrobia w nich zawarta fermentuje gwałtownie i może doprowadzać do kwasicy żwacza. Dlatego ważne jest, aby dawki pasz treściwych dzielić i podawać jednorazowo w mniejszych ilościach. A w jakich maksymalnie – to trudno znaleźć odpowiedź w dostępnej literaturze z zakresu żywienia owiec. Można to odnieść do zasad żywienia krów wysoko mlecznych. Otóż powszechnie twierdzi się, że krowa nie powinna na raz zjeść więcej niż 2 – 2,5 kg paszy treściwej. Przyjęta w tych rozważaniach 40 kg owca, będąc od przeciętnej krowy (550 kg w.c.) mniejsza 14 razy, winna zjeść nie więcej niż 0,18 kg, czyli w zaokrągleniu nie więcej niż 0,2 kg.
Trzeba przy tym przestrzegać powszechnie obowiązującej zasady, że od pasz treściwych nie zaczynamy odpasu przeżuwaczy. Zwierzęta winne najpierw zjeść siano lub inne pasze słomiaste, które dostępne są również po zjedzeniu pasz treściwych i pozostałych pasz (kiszonek, okopowych).
Oddziaływują one odkwaszająco na treść żwacza, a pozostałe są mniej lub bardziej zakwaszające. Trzeba też mieć wzgląd na fakt, że owce mają silny instynkt stadny, a w stadzie jest wyraźnie zaznaczona hierarchia. Wiąże się to z tym, że zwierzęta o niższej pozycji w stadzie są odpędzane od paśników i koryt z wodą przez osobniki o wyższej pozycji. Następstwem tego jest sytuacja, w której owce stojące niżej w hierarchii tracą więcej czasu i energii na wywalczenie sobie miejsca przy paśniku czy korycie z wodą. Stąd wynika konieczność zapewnienia takiego dostępu do tych urządzeń, aby nie było niepotrzebnego tłoku, a tym bardziej wyczekiwania. Dlatego zaleca się, aby:
- zapewnić wystarczający dostęp do paszy przez odpowiednią ilość mb/szt.zapewnić swobodny dostęp do wody. Należy przewidzieć dzienne zapotrzebowanie dla 1 owcy 5 – 8 l wody (w okresie karmienia jagniąt może być wyższe). Woda może być dostarczana w korytach lub za pomocą poideł automatycznych np. miskowych. Na 1 koryto/poidło nie powinno przypadać więcej niż 50 sztuk ( może być więcej, jeżeli koryto/poidło obsługuje dwa kojce ). Woda do pojenia owiec winna spełniać wymagania sanitarne stawiane wodzie pitnej.
Nie uwzględnianie tych zaleceń, skutkuje tym, że owce stojące niżej w hierarchii nie mają możliwości pobrania paszy i wody w optymalnej ilości, niezbędnej do utrzymania poziomu produkcji.
W żywieniu zwierząt gospodarskich ważne jest takie dobranie pasz i takie ich udostępnienie zwierzętom, aby wykrzesić z nich to, na co pozwalają ich predyspozycje genetyczne. W przypadku owiec utrzymywanie wysokiej produkcji mleka jest priorytetem, gdyż daje możliwość odchowu większej ilości jagniąt w sposób najtańszy i najlepszy, a po ich odchowie, daje możliwość wyprodukowania jeszcze określonej ilości produktów z mleka owczego. Do tego konieczne jest, aby owca dobrze rozdoiła się już w pierwszych trzech tygodniach laktacji i utrzymywała mleczność na wysokim poziomie w okresie karmienia jagniąt, a później w okresie dojenia. Jest to ważne szczególnie teraz, kiedy z produkcji owczarskiej można sprzedać bez problemu tylko odchowane jagnięta i produkty z mleka owczego.
Przy układaniu dawek pokarmowych, trzeba pamiętać o tym, że wyliczone wielkości, w zależności od warunków gospodarstwa, mogą, a nawet powinny być korygowane.
Opracowano w oparciu:
Normy żywienia zwierząt gospodarskich, pod red. Rajmunda Rysia. Wyd. VIII P.W.R. i L. Warszawa 1981
Systemy utrzymania owiec opracowane w ramach Projektu Bliźniaczego Phare, Standardy technologiczne dla gospodarstw rolnych, Warszawa 2004.
SPOSOBY DOJU:
1. DÓJ RĘCZNY.
Sposoby doju ręcznego
- Z boku przez piąstkowanie
- Od tyłu przez zgniatanie wymienia
2. DÓJ MECHANICZNY
RODZAJE DOJARNI
Dojarnia stacjonarna dla owiec i kóz
Dojarnia dla owiec i kóz jest przeznaczona do doju grupowego. Konstrukcja stanowisk dojarni jest rozwiązana modułowo z przednim dociskiem. Podstawowa jednostka jest przeznaczona dla sześciu zwierząt. Z takiej jednostki można zestawić dojarnie o różnej wielkości od 1×6 do 2×36. Technologię doju można uzupełnić pomiarem nadoju.
Urządzenie składa się z:
- stanowisk dojarni
- zespołu pompy próżniowej
- rozprowadzenia podciśnienia mleka i dezynfekcji
- aparatów udojowych
- transportu mleka
- wanny do dezynfekcji lub automatu
W dojarni można dozować paszę treściwą z zasobnika. Urządzenie stosuje się dla wielkich koncentracji owiec i kóz. Dla tego urządzenia należy zbudować odpowiedni budynek z poczekalnią.
Dojarnia ruchoma dla owiec i kóz
Ruchoma dojarnia została skonstruowana jako dojarnia 2×12 z dociskiem tylnym, na dwuosiowym podwoziu. Jest przeznaczona do doju na pastwiskach, z dostępem do źródła wody pitnej i energii elektrycznej. Obudowa dojarni jest wykonana z blach stalowych z wykończeniem powierzchni odpornym na wpływy atmosferyczne. Wszystkie otwory dostępu można zamknąć.
Dojarnia składa się z trzech oddzielnych części:
- dojarnia
- maszynownia
- zlewnia mleka
Wyposażenie dojarni to urządzenie chłodnicze maksymalnie na 500 litrów, dozowanie paszy treściwej z zasobnikiem, podgrzewanie wody i doprowadzenie wody. Dojarnię obsługują dwie osoby. Przelotowość wynosi 230 owiec na godzinę.
Jako potwierdzenie aktywności poproszę o przesłanie zdjęć notatek na pocztę: a.swiderska.zsckr@gmail.com
Pozdrawiam. Anna Świderska