Temat: Kalendarz pokryć i porodów u bydła.
Celem dzisiejszych zajęć jest poznanie zasad prawidłowego zaplanowania rozrodu bydła, zdobycie umiejętności układania planu pokryć i wycieleń.
Jak wybrać prawidłowy termin inseminacji krów?
Każdy praktyk zootechnik, wie, że wyznaczenie optymalnego terminu inseminacji – wbrew pozorom nie jest prostym zadaniem.
Na podstawie zamieszczonego tekstu wykonaj notatkę składającą się z następujących punktów:
- Czynniki warunkujące dobrostan bydła.
- Na czym opiera się kontrola rozrodu?
- Ważne okresy w użytkowaniu jałówek i krów.
- Kalendarz pokryć i wycieleń.
- ZADANIE:
Zadanie 1
Wykonaj plan pokryć i wycieleń dla krowy zacielonej: 21.05.2020r. (przypominam, że po wycieleniu krowę należy kryć dopiero po 3 miesiącach).
Okres użytkowania rozpłodowego krowy 4 lata: 2020, 2021, 2022, 2023
Zarządzanie rozrodem, czyli rozród pod kontrolą
Jednym z najważniejszych zagadnień w chowie i w hodowli bydła jest rozród. Zarządzanie nim wymaga dużej wiedzy popartej doświadczeniem, gdyż popełniane błędy mogą przyczynić się do powstawania dużych strat w produkcji mleka i wzroście kosztów.
Aby mówić o kontroli rozrodu należy wziąć pod uwagę w pierwszej kolejności dokumentację hodowlaną stanowiącą podstawę doboru zwierząt do kojarzenia. W celu uzyskania postępu hodowlanego, stosuje się metodę badania wybranych markerów genetycznych krwi potomka i jego rodziców. Warto nadmienić, że początkiem badań nad grupami krwi u zwierząt okazały się lata 40. ubiegłego stulecia. Genetycy Ferguson i Stormont z Uniwersytetu w stanie Wisconsin rozpoczęli wówczas badania nad zróżnicowaniem serologicznym krwi u bydła. Wykryto dużą liczbę cech antygenowych u bydła, podobnie jak u innych gatunków zwierząt.
W Polsce metoda kontroli pochodzenia bydła na podstawie grup krwi została wprowadzona w latach 60., XX wieku. Pozwala ona dokładnie kontrolować rodowody i potomstwo, a tym samym dokonywać właściwej weryfikacji zwierząt, co ma duże znaczenie w rozrodzie bydła przy stosowaniu sztucznej inseminacji. Gwarantowana jest wiarygodność danych zawartych w dokumentacji hodowlanej dotyczącej pochodzenia zwierząt. Niezbędną
jest również znajomość przebiegu cyklu rujowego, co pozwala na zachowanie określonej regularności, podczas przygotowania zwierząt do inseminacji i właściwe zarządzanie rozrodem. Nie należy zapominać także
o prawidłowych warunkach utrzymania zwierząt, w tym głównie dobrych warunków zoohigienicznych i dostępności do światła (promienie ultrafioletowe). Zwierzęta muszą przebywać w dobrze doświetlonych obiektach inwentarskich
i mieć możliwość korzystania z wybiegów, okólników lub pastwisk oraz (co jest szczególnie istotne) powinny
być racjonalnie żywione. W przeciwnym razie przy wadliwym żywieniu krów stymulacja hormonalna nie przyniesie oczekiwanych efektów. Wymienione czynniki wpływają także na podwyższenie odporności zwierząt na choroby (m.in. na schorzenia wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze), co skutkuje poprawą wskaźników rozrodu.
Niektóre czynniki warunkujące dobrostan bydła:
■ poziom hałasu: nie powinien przekraczać 80 dB (hałas ponad normę i wibracje przekraczające 0,3 m/s2 wywierają negatywny wpływ na wydajność mleczną, stan zdrowotny wymion i behawior krów),
■ wentylacja pomieszczeń: zapobiega pogarszaniu kondycji zdrowotnej zwierząt, schorzeniom dróg oddechowych, przeziębieniom czy też zatruciom wywołanym występowaniem zbyt wysokich stężeń zanieczyszczeń gazowych w pomieszczeniach,
■ dopuszczalne stężenia gazów: CO2 – 3000 ppm, NH3 – 20 ppm, H2S – 5 ppm,
■ zapylenie powietrza: stopień zapylenia można zmniejszyć zapewniając optymalną wilgotność
w pomieszczeniach na poziomie 60-70%.
■ oświetlenie: optymalne natężenie oświetlenia zależy od usytuowania stanowisk w oborze i wynosi średnio 25 lx. Robocze oświetlenie powinno wynosić 100 lx, np. w dojarni, w kojcach zabiegowych i porodowych należy zapewnić dwukrotnie wyższe:
– oświetlenie naturalne: stosunek powierzchni okien do podłogi powinien wynosić 1:18-1:20,
– oświetlenie sztuczne: powinno odpowiadać naturalnemu w godzinach 9.00 do 17.00 i umożliwiać zwierzętom swobodne poruszanie się oraz pobieranie wody i paszy, a obsłudze sprawną obsługę zwierząt i kontrolę pomieszczeń. W cielętniku oraz na porodówce natężenie stosowanego oświetlenia jarzeniowego powinna wynosić: 2-4 W/m2, a żarowego: 8-16 W/m2.
Na czym opiera się kontrola rozrodu?
Kontrola rozrodu w stadzie opiera się głównie na skrupulatnie prowadzonej dokumentacji. Jest ona bowiem bardzo pomocna podczas analizy wyników rozrodu, umożliwiając tym samym charakterystykę w tym zakresie poszczególnych zwierząt (jałówek, krów).
Hodowca powinien umieścić w dokumentacji stada następujące informacje:
a) data wycielenia,
b) data zaobserwowanej rui,
c) data krycia,
d) data zacielenia.
Ważne okresy w użytkowaniu jałówek i krów
Od urodzenia do pierwszego wycielenia
Zbyt wczesne wycielenia jałówek np. rasy czarno-białej tj. w wieku poniżej 24 miesięcy, powodują zwiększenie liczby trudnych porodów, a opóźnienie wieku pierwszego wycielenia wpływa w znacznym stopniu na wydłużenie okresu „pustego” żywienia oraz wydłuża okres spłacania się jałówki. Od dnia wycielenia hodowca powinien obserwować krowę, aby ustalić optymalny termin pokrycia z zachowaniem zasady jednego wycielenia w ciągu jednego roku kalendarzowego (zacielenie powinno nastąpić w ciągu 80-90 dni, jednak nie wcześniej niż 6 tygodni po porodzie).
Ruja
Objawy rui są bardzo dobrze widoczne u zwierząt zdrowych, dobrze utrzymanych i żywionych ok. 21 dni (18-24 dni) od wystąpienia poprzedniej rui (notatka niezbędna do określenia długości cyklu rujowego). Minimalny czas obserwacji krów to 20 minut 2-3 razy dziennie. Obserwacja musi być dokonywana częściej niż podczas codziennych prac w oborze (jedyna pewna metoda wraz z prowadzeniem dokumentacji). Jeśli w ciągu około 50 dni od ocielenia nie zaobserwujemy objawów rui należy zastanowić się nad przyczyną (jako pochodna zaburzeń rozrodczych, niedostateczna lub nieumiejętna obserwacja lub niewłaściwa interpretacja objawów – u krów z dużym udziałem dolewu krwi rasy holsztyńsko-fryzyjskiej ruje trudniej zaobserwować ze względu na mało wyraźne jej objawy). Ruja jest zatem ważnym sygnałem, kiedy należy przeprowadzić zabieg inseminacji.
Termin krycia
Przyjmuje się, że krowy powinny być inseminowane w końcowej fazie rui lub nawet kilka godzin po ustaniu jej objawów. Optymalny termin unasienienia wypada między 12 a 18 godziną licząc od początku rui. Jałówki należy unasieniać około 2 godziny wcześniej (moment owulacji przesuwa się wraz z wiekiem samicy).
Warto zapamiętać:
- Objawy rui rano – unasienianie późnym popołudniem lub wieczorem
- Objawy rui w czasie dnia – unasienianie następnego dnia późnym rankiem lub około południa
- Objawy rui wieczorem – unasienianie następnego dnia po południu.
Przed upływem dwóch miesięcy (45-60 dni) od pokrycia należy przeprowadzić kontrolę cielności. Wczesne badanie pozwoli szybko rozpocząć leczenie jałowiejących samic, a tym samym uniknąć brakowania zwierzęcia ze stada.
Data zacielenia
Umożliwia określanie daty zasuszenia krowy (45-60 dni przed przewidywaną datą wycielenia – regeneracja gruczołu mlekowego. Z ekonomicznego punktu widzenia okres dłuższy niż 8 tygodni jest nieuzasadniony).
Wszelkie zabiegi związane z organizacją i kontrolą rozrodu muszą być oparte na zapisach ustawowych zgodnie z Ustawą o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich z dnia 29 czerwca 2007 r. (Dz.U. z dnia 24 lipca 2007 r.) Dz.U. 2007.133.921, z późniejszymi zmianami:
2008-10-08 zm.
Dz. U. 2008.171.1056 art. 34
2010-01-13 zm.
Dz. U. 2009.223.1775 art. 1
2010-10-16 zm.
Dz. U. 2010.127.857 art. 78
2011-07-01 zm.
Dz. U. 2011.106.622 art. 84
Synchronizacja rui
Jak stwierdzono wcześniej bardzo ważnym momentem w rozrodzie bydła są objawy rui, gdyż na nich opiera się zabieg inseminacji lub krycia. Po osiągnięciu przez bydło dojrzałości płciowej samica wchodzi w tzw. cykl owulacji, który powtarza się regularnie. Długość tego cyklu wynosi średnio około 21 dni u krów (± 3 dni). U jałówek trwa około 20 dni (± 2 dni). Jego długość jest cechą dziedziczą. Aby nie utrwalać niepożądanego genotypu powinno się eliminować z hodowli krowy mające skrajnie krótkie lub długie cykle.
W dużych stadach trudniej jest stwierdzić objawy rui, a konieczność dostosowywania się do przebiegu cyklu stwarza hodowcy duży kłopot, komplikując wykrywanie rui oraz inseminację. Dlatego hodowcy próbują sterować procesami rozrodczymi bydła tak, aby ruja i owulacja przypadały w okresie wybranym przez hodowcę. W tym celu zostały opracowane metody pozwalające na synchronizację występowania rui bydła i wywołania jej objawów w bardzo zbliżonym czasie. Sterowanie rozrodem samic stało się możliwe dzięki poznaniu mechanizmów regulujących gospodarkę hormonalną cyklu owulacji, a tym samym opracowaniu syntetycznych analogów wywołujących efekty podobne do naturalnych hormonów. W okresie 8-10 dni od czasu wystąpienia owulacji poziom progesteronu (P4) we krwi osiąga najwyższy poziom, który utrzymuje się po zacieleniu krowy. Jeśli nie doszło do zacielenia wówczas ok. 18 dnia cyklu ciałko żółte (CL) ulega regresji spowodowanej wydzielaniem przez błonę śluzową macicy kolejnego hormonu jakim jest prostaglandyna F2α (PGF2α). Wówczas wzrasta i dojrzewa kolejny pęcherzyk jajnikowy uczestniczący w wydzielaniu estrogenów (estriol, estron, 17β estradiol). Ich podwyższony poziom wpływa na specyficzne zachowanie samicy wchodzącej w ruję. Po ustąpieniu jej objawów pęka pęcherzyk jajnikowy i następuje faza ciałka żółtego. Regulacją cyklu zarządza przysadka mózgowa wraz z FSH (wpływa na wzrost pęcherzyków), LH (wpływa na owulację), GnRH (przyśpiesza dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego i owulację)
Znajomość przebiegu cyklu rujowego i owulacji oraz zrozumienie fizjologii rozrodu pozwala na wybranie skutecznej metody oraz podjęcie pewnych działań zmierzających do uzyskania w stadzie synchronizacji rui i zabiegów inseminacji w terminach odpowiadających hodowcy.
Hormony używane w celu indukcji i synchronizacji rui u bydła to:
- a) PGF2α lub jej syntetyczne analogi (podawanie preparatów prostaglandynowych jest niezasadne przy nieczynnych jajnikach);
- b) progesteron lub jego syntetyczne pochodne;
- c) analogi GnRH; obecnie produkuje się szereg syntetycznych analogów GnRH mających w swojej budowie 9 aminokwasów czyli tzw. BUSERELINY lub 10 aminokwasów: tzw. GONADORELINY.
Najpopularniejszą metodą inseminacji krów przy użyciu prostaglandyny jest podanie hormonu wszystkim krowom. Inseminuje się tylko te, u których wystąpi ruja (5-7 dni po podaniu preparatu). Następną iniekcję PGF2α wykonuje się krowom, u których nie wystąpiła ruja w ciągu 14 dni po pierwszym zabiegu, a następnie inseminuje je między 36-72 h po drugiej iniekcji.
Synchronizacja rui, w której z góry zakłada się czas inseminacji jest metodą bardzo często wykorzystywaną w dużych stadach bydła mlecznego. Jej istotą jest podanie GnRH w dowolnej fazie cyklu w celu wywołania owulacji (pęknięcia pęcherzyka dominującego) i utworzenia się aktywnego ciałka żółtego. Następnie 7dnia po iniekcji GnRH podawana jest PGF2α, a po 48 h wykonuje się kolejną iniekcję GnRh. Inseminacja ma miejsce 16-24 h po drugim podaniu GnRH. Przyczynami niepowodzeń w synchronizacji przy zastosowaniu tej metody może być:
– brak odpowiedzi jajnikowej na pierwsze podanie GnRH,
– atrezja pęcherzyka dominującego przed podaniem PGF2α.
Stosowane są różne modyfikacje programu OVSYNCH
- Co-Synch, Select Synch, Pre-Synch.
Metoda synchronizacji rui z zastosowaniem wkładki dopochwowej CIDR
Wkładki dopochwowe z progesteronem stosowane są przez 7 dni. Iniekcja PGF2α następuje w dniu usunięcia wkładek bądź dzień wcześniej. Samice są inseminowane w miarę wykrywania rui w ciągu 3-5 dni w ciągu 8-18 godzin po zaobserwowaniu pierwszych objawów (CIDR jest to wkładka powleczona elastomerem zawierającym 1,9 g lub 1,38 g progesteronu, CIRD nie zawiera estradiolu – trzeba zawsze użyć PGF2α w dniu wyjęcia wkładki lub w przeddzień) – Rys. 4.
Powodem niezadowalającej płodności w stadzie mogą być zaburzenia czynności jajników (a tym samym cyklu jajnikowego) oraz brak rui. Niezależnie od wybranej metody mogą pojawić się również niesatysfakcjonujące wyniki, które prawdopodobnie uzależnione są w dużym stopniu od żywienia, kondycji zwierząt, a także przebytych u nich wcześniej chorób.
W wyniku synchronizacji rui można na ogół znacznie poprawić efektywność rozrodu krów niezależnie od istniejących uwarunkowań.
Katarzyna Jankowska, Katarzyna Piotrowska-Tomala
PAN Olsztyn
KALENDARZ POKRYĆ I WYCIELEŃ KRÓW
data inseminacji | data wycielenia | data kolejnej rui przy braku zacielenia |
dziś: 14-05-2020 | 22-02-2021 | 4-06-2020 |
13-05-2020 | 21-02-2021 | 3-06-2020 |
12-05-2020 | 20-02-2021 | 2-06-2020 |
11-05-2020 | 19-02-2021 | 1-06-2020 |
10-05-2020 | 18-02-2021 | 31-05-2020 |
9-05-2020 | 17-02-2021 | 30-05-2020 |
8-05-2020 | 16-02-2021 | 29-05-2020 |
7-05-2020 | 15-02-2021 | 28-05-2020 |
6-05-2020 | 14-02-2021 | 27-05-2020 |
5-05-2020 | 13-02-2021 | 26-05-2020 |
4-05-2020 | 12-02-2021 | 25-05-2020 |
3-05-2020 | 11-02-2021 | 24-05-2020 |
2-05-2020 | 10-02-2021 | 23-05-2020 |
1-05-2020 | 9-02-2021 | 22-05-2020 |
30-04-2020 | 8-02-2021 | 21-05-2020 |
29-04-2020 | 7-02-2021 | 20-05-2020 |
Jako potwierdzenie aktywności poproszę o przesłanie zdjęć notatek na pocztę: a.swiderska.zsckr@gmail.com
Pozdrawiam. Anna Świderska