21.04.2020. Temat: Chcieli niebożęta przed Polakami uciec do nieba… Ideologia sarmatyzmu w Pamiętnikach Paska.
Przełom XVI i XVII wieku to szczytowy okres potęgi państwa polskiego. Polska była wtedy drugim co do wielkości państwem w Europie. Polacy podróżowali po Europie, utrzymywali kontakty z wybitnymi ludźmi tamtych czasów, studiowali na najlepszych uniwersytetach, znali języki obce. Mieli poczucie wielkości narodowej i przekonanie o dawności tradycji, z której mogli być dumni. Nasza kultura czerpała z zachodnich wzorców, ale przede wszystkim tworzyła własne.
MIT SARMATY
Sarmatyzm to określenie polskiej kultury szlacheckiej od schyłku XVI w. do 1. połowy XVIII w., której genezę łączono z Sarmatami – starożytnym, walecznym ludem zamieszkującym wschodnią Europę, który cenił wolność i demokrację. Polska szlachta uważała się za potomków Sarmatów. Takie przekonanie było dla polskiej szlachty powodem do dumy oraz uzasadniało jej uprzywilejowaną pozycję w państwie.
Barokowy Sarmata cenił gościnność, szeroki gest, kochał się w myślistwie, koniach, biesiadach. Chętnie i hucznie celebrował wszelkie uroczystości, zwłaszcza wesela i pogrzeby. Każdy niemal szlachcic znał łacinę, mitologię, uczył się retoryki. Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru, np. wrodzoną dumę, waleczność, patriotyzm, odwagę i męstwo.
Jeśli mówimy o wizerunku sarmaty, to możemy mieć na myśli jego wygląd zewnętrzny, ale przede wszystkim zespół cech i charakterystyczną postawę.
Zapamiętaj!
| Sarmatyzm | |
| Ideologia | Kultura szlachty polskiej |
| · Mit o pochodzeniu Sarmatów
· Wzór osobowy szlachcica Sarmaty |
· Charakterystyczny szlachecki strój
· Przestrzeganie obyczajów · Sztuka sarmacka – portrety, pamiętniki, kroniki rodzinne |
Jak wyglądał szlachcic z XVII wieku?
Nosił barwny strój inspirowany orientem: żupan i kontusz. Przepasany był ozdobnym pasem, u którego wisiała turecka szabla. Jak przystało na szlachcica doby baroku miał wąsy i podgoloną głowę.
Początkowo sarmatyzm jako ideologia polskiej szlachty miał wydźwięk pozytywny, gdyż symbolizował: dumę narodową, przywiązanie do rodzinnych tradycji; przeciwstawienie ekspansji cudzoziemszczyzny, waleczność, odwagę męstwo, honor, umiłowanie ojczyzny, wolności i demokracji, przywiązanie do katolicyzmu, ceremonialną religijność, szacunek dla praworządności , zdolności oratorskie, gościnność, wystawność i wysoki status majątkowy.
Niestety zalety sarmatyzmu po pewnym czasie stawały się wadami. I tak na zasadzie kontrastu: dumie narodowej, bitności, rycerskości, wierności tradycji, kultowi demokracji i wolności, wierności katolicyzmowi, umiejętności przemawiania, wystawnej gościnności, przeciwstawiane są megalomania, drażliwość „na honorze”, skłonność do pojedynkowania się, brawura, szafowanie życiem, zaściankowość, warcholstwo, nienawiść do innowierców i pogan, pieniactwo, nieposzanowanie prawa, gadulstwo, popisywanie się obcymi zwrotami, demagogia, pijaństwo i obżarstwo.
|
Sarmatyzm |
|
|
zalety |
wady |
| · patriotyzm i duma narodowa
· religijność · pielęgnowanie tradycji i obyczajów · waleczność i odwaga · gościnność · piękne wysławianie się |
· pogarda i wrogość wobec cudzoziemców
· nietolerancja wobec innowierców i fanatyzm religijny · awanturnictwo · życie ponad stan · gadulstwo |
Przekonany o wyjątkowości sarmatów był również Jan Chryzostom Pasek – typowy siedemnastowieczny szlachcic. Jego „Pamiętniki” są do dziś niezastąpionym źródłem informacji o Sarmatach.
Pamiętnik – relacja z wydarzeń, w których autor uczestniczył, wspomnienia, opis przeżyć.
W przeciwieństwie do dziennika pamiętnik przedstawia wydarzenia po upływie pewnego czasu, dlatego zawiera nie tylko opis faktów, lecz także ich ocenę.
Jan Chryzostom Pasek zaczął pisać pamiętniki już u schyłku życia. Jest to jedyne dzieło autora. Zachowane fragmenty dzielą się na dwie części – opis żołnierskiej służby i życia rodzinnego. W pierwszej części Pasek opisał wojenne wydarzenia, w których uczestniczył: walki Stefana Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i w Danii, wyprawy przeciwko Moskwie i Tatarom, konfederacje wojskowe i rokosz Jerzego Lubomirskiego. W drugiej części opisał życie we dworze ziemiańskim, w którym osiadł po porzuceniu żołnierskiego rzemiosła.
Narratorem i jednocześnie głównym bohaterem Pamiętników jest typowy polski szlachcic Sarmata, który w subiektywny sposób opisuje otaczający go świat. Stara się on kreować pozytywny autoportret, ale czytelnik odnajdzie w utworze zarówno wszelkie zalety, jak i wady typowego sarmaty.
- Przeczytaj informacje na temat autora (podręcznik, str.203) i zredaguj krótką notkę biograficzną.
- Przeczytaj fragmenty Pamiętników zamieszczone w podręczniku (lekcja 38, str.201), a następnie wykonaj polecenia do tekstów ( odpowiedzi na pytanie 14 i 15 prześlij jako potwierdzenie udziału w lekcji).
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak