Drodzy Uczniowie,
na dzisiejszej lekcji poznamy niezbędne dla lektury utworu Juliana Przybosia „Lipiec” fakty z historii literatury dotyczące Awangardy Krakowskiej i wykorzystamy je jako kontekst do analizy dzieła.
Temat: W duchu Awangardy Krakowskiej – Julian Przyboś „Lipiec”.
- Wydarzenia historyczno-polityczne oraz naukowo-kulturalne wpływające na kształt epoki dwudziestolecia międzywojennego
Wydarzenia historyczno-polityczne:
- I wojna światowa trwająca w latach 1914–1918 (ogrom ofiar, zmiana mapy Europy);
- rewolucja w Rosji – 1917 r.;
- odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 r.;
- przewrót majowy w Polsce (1926 r.);
- Hitler kanclerzem Niemiec (1933 r), narodziny nazizmu.
Wydarzenia kulturalno-naukowe:
- badania prowadzone przez Z. Freuda (psychoanaliza);
- rozwój nurtów awangardowych:
– futuryzmu (np. T. Czyżewski, B. Jasieński);
– kubizmu (np. P. Picasso);
– sztuki abstrakcyjnej (np. W. Kandinsky, H. Stażewski);
– dadaizmu (np. T. Tzara, M. Duchamp);
- rozwój kina (np. powstanie Hollywood w latach 20.; wyreżyserowanie pierwszego filmu dźwiękowego – Śpiewak jazzbandu – w 1927 r.);
- działalność ugrupowań poetyckich w Polsce (skamandrytów, futurystów, twórców Awangardy Krakowskiej, katastrofistów).
- Jakie wyzwania stały przed młodym państwem polskim u progu epoki dwudziestolecia międzywojennego?
Druga Rzeczpospolita musiała się zmierzyć z wieloma wyzwaniami:
- konieczność ustalenia granic (w tym granicy wschodniej – wojna polsko-bolszewicka);
- prowadzenie walk zmierzających do scalenia ziem polskich;
- zorganizowanie administracji państwowej;
- przeprowadzenie reform gospodarczych;
- rozwijanie gałęzi gospodarki zaniedbanych na skutek wojny i zaborów (np. przemysłu, transportu);
- zahamowanie hiperinflacji;
- konieczność przeprowadzenia reformy walutowej (wprowadzenie złotówki);
- umożliwienie zgodnego współistnienia Polaków i przedstawicieli mniejszości narodowych;
- reforma edukacji.
- Nazwa grupy poetyckiej, miejsce jej działalności – Awangarda Krakowska, Kraków. Przedstawiciele – T. Peiper, J. Przyboś, J. Brzękowski, J. Kurek.
Tytuł czasopisma, wokół którego skupiali się członkowie grupy poetyckiej – „Zwrotnica”.
Program – hasło 3M („miasto, masa, maszyna”), zafascynowanie cywilizacją i techniką, rozwojem miasta, zerwanie z tradycyjną formą wiersza.
- Odczytajcie wiersz Juliana Przybosia „Lipiec” ze strony 67 podręcznika.
| Na świadectwach, wzbici w radość, odlecieli uczniowie,
drzy powietrze po ich śmigłym zniku. Wakacje, panie profesorze! Pora trzepać wesoło słowa jak futra na wiosnę oraz czasowniki przez dni lata odmieniać! |
charakter fragmentu
(czym jest – opisem, refleksją, wyznaniem?), tematyka (patrz pogrubienia) |
| Wóz przetoczył się z nagła – i w łozinie zzieleniał.
Tylko pustki rozpryśniętej w słońcu – udar. Skacząc z bryczki, zaoczę: Bosonogi gęsiarek biegł, zaczerpnął ze źródła, znikł, jak gdyby on wybiegał potoczek. |
charakter fragmentu
(czym jest – opisem, refleksją, wyznaniem?), tematyka (patrz pogrubienia) |
| Okolice , serce wyniosłe, przeszywa na przestrzał
strumień! Lecz z połogich pagórków – wahająca się odpowiedź– inne wzgórze – dalsza górę kołysze. Jak ten skryty poryw widoku i cisze zatulona w szumie szeptanymi pytaniami – wydać? Jakże w cieniu, pod lipa – przysłowieć? |
charakter fragmentu
(czym jest – opisem, refleksją, wyznaniem?), tematyka (patrz pogrubienia) |
- Wiersz jest przykładem liryki pośredniej, w której podmiot liryczny nie wprost mówi o swoich uczuciach, wspomnieniach, marzeniach, pragnieniach. Podmiotem lirycznym w wierszu jest najprawdopodobniej ktoś, kto wspomina lata swojego dzieciństwa, upragnione, lipcowe wakacje i radość z tym związaną, wiejski krajobraz lata. Sytuacja liryczna – wiersz w zasadzie dzieli się na trzy części. Pierwsza, wprowadzająca, mówi o radości młodych ludzi spowodowanej rozpoczynającymi się wakacjami. Podmiot liryczny mówi o nich „uczniowie”, ale czytelnik ma chyba nieodparte wrażenie, że jednym z owych uczniów był właśnie podmiot liryczny, a strofa stanowi wspomnienie, powrót do arkadyjskiej krainy lat dzieciństwa. W tej części tekstu mamy zespół słów i zwrotów, które określają tonację: „wzbici radość”, „wesoło”, „wiosnę”. Druga część tekstu jest już bardziej spokojna, kontemplacyjna. Podmiot liryczny (i bohater zarazem) siedzi na wozie i obserwuje wieś i jej uroki. Fascynuje go widok bosonogiego gęsiarka. Wieś kojarzy mu się z pięknem otaczającej przyrody (wóz zzieleniał), ze źródłem piękna i życia (gęsiarek beztrosko czerpie wodę z potoku). Natomiast w trzeciej części podmiot liryczny upaja się ciszą. Wprost wyraża swój zachwyt, podkreślając go wykrzyknieniem: „Okolicę, serce wzniosłe, przeszywa na przestrzał strumień!” i pytaniem retorycznym: „Jak ten skryty poryw widoku i ciszę zatuloną w szumie szeptanymi pytaniami – wydać?”. Tak więc człowiekowi potrzebna jest natura, która daje mu energię, radość, szczęście, ale naturze człowiek absolutnie nie jest potrzebny. Swoją obecnością człowiek zakłóca jej zwyczajny spokój, rytm, przerwanie ciszy jest jak zdrada. Natura stanowi ład i porządek, a jednocześnie wszystkie jej elementy ze sobą współdziałają. Kołysanie przywodzi na myśl spokój dzieciństwa, błogość, śpiew matki. Tak też zachowuje się przyroda wobec człowieka. W ostatnim wersie pojawia się słynna lipa, która oczywiście powinna natychmiast zostać skojarzona z lipą czarnoleską i twórczością Jana Kochanowskiego. Wiersz, co typowe dla Przybosia, jest nieregularny, czyli nie ma wyraźnych, takich samych strof, nie występują rymy. Mamy natomiast znów słynną zasadę, oczywistą dla poezji lingwistycznej, minimum słów i maksimum treści. Oprócz typowych metafor (np.: „wzbici w radość”, „czasowniki przez dni lata odmieniać”) pojawiają się ciekawe neologizmy: „zaoczę”, „połogich pagórków”, „przysłowieć”.
- Zapoznajcie się z fragmentem szkicu Marty Wyki „Julian Przyboś”.
„Zastanawiając się nad istotą różnicy pomiędzy prozą a poezją Peiper stwierdził, że ani rytm, ani rym, ani szczególna melodyka nie mogą stanowić o odrębności tych dwóch gatunków. Główną i wyróżniającą cechą poezji jest tworzenie metafor, za pomocą których kreuje ona zupełnie odrębną i niepowtarzalną rzeczywistość poetycką. Oczywiście „metafora teraźniejszości” nie ma nic wspólnego z tradycyjnym porównywaniem przedmiotów czy faktów. Wartość jej polega zaś na kojarzeniu zjawisk pozornie odległych i nieporównywalnych, których zetknięcie stanowi o sile danej kreacji poetyckiej. To eksponowanie metafory wiąże się z postulatem pośredniości uczuć, umiaru w ich wyrażaniu. […] Jakie definicje pojawiają się najczęściej w krytycznych opracowaniach poezji Przybosia? Jakie jej cechy uznaje się za najbardziej charakterystyczne i indywidualizujące? Wyliczmy: liryka intelektualna, retoryczna, konstruktywna, kreacyjna. Co oznaczają te określenia? Intelektualizm Przybosia rodzi się z odpowiedzialnego samouświadomienia roli poezji i poety, rodzi się po części z jego teorii, po części zaś z negacji udziału niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza. „Nie ten jest poetą, kto najsilniej czuje” – powiada Przyboś. Natomiast „wiersze robi się ze słów”. To z kolei podstawa retoryki, wyrażającej się również w ciągłym podkreślaniu znaczenia słowa oraz zdania poetyckiego. Dalej: twórczość Przybosia polega w przeważającej mierze na tworzeniu konstrukcji obrazowych, warunkowanych wolą poety, a więc bynajmniej nie przypadkowych. Poeta stwarza świat doskonalszy i atrakcyjniejszy niż prawdziwy. Dostrzega w nim cechy dla innych niezauważalne, nazywa go w sposób dotąd nieznany. Zajmując takie stanowisko Przyboś staje się wyznawcą twórczej roli poety, staje się poetą-kreatorem.”
Za: „Autorzy naszych lektur. Szkice o pisarzach współczesnych”, red. W. Maciąg, Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1987.
Cechy poezji Przybosia:
– liryka intelektualna: samouświadomienie roli poezji i poety, negacja niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza;
– liryka retoryczna: ciągłe podkreślanie roli słowa oraz zdania poetyckiego;
– liryka konstruktywna: tworzenie konstrukcji obrazowych, uwarunkowanych rolą poety, a nie konstrukcji przypadkowych;
– liryka kreacyjna: stwarzanie świata doskonalszego i atrakcyjniejszego niż prawdziwy.
- Cechy utworu „Lipiec” łączące go z twórczością awangardową:
– posługiwanie się tzw. metaforą odległą;
– umiar w wyrażaniu uczucia zachwytu;
– kreowanie obrazów poetyckich zgodnie z wolą poety (np. uczniowie odlatujący na świadectwach jak ptaki, wóz znikający w łozinie i w związku z tym przybierający jej barwę);
– tworzenie świata atrakcyjniejszego niż prawdziwy (np. podniesienie do rangi tematu wiersza zwykłego wiejskiego widoczku).
Zapiszcie notatkę do zeszytu.
- Napiszcie odpowiedź na pytanie 2 ze strony 68 w podręczniku.
Pozdrawiam
Agnieszka Piekarska