21.05.2020 r.
TEMAT: Świat naprawić – zuchwałe rzemiosło. Jak zmienić sarmatę w oświeceniowego obywatela?
Celem lekcji jest poznanie tematów i zadań oświeceniowej literatury dydaktycznej.
Przebieg lekcji:
Zadaniem oświeceniowej literatury dydaktycznej była „naprawa świata”, natomiast „zuchwałość” tego zamierzenia wiąże się z niechęcią polskiego społeczeństwa 2. połowy XVIII w. do wprowadzenia zmian proponowanych przez ludzi oświecenia.
Ignacy Krasicki ( 1735- 1801) – poeta, prozaik, publicysta oraz komediopisarz, jeden z najbliższych współpracowników Stanisława Augusta w jego działalności kulturowej, współorganizator i uczestnik tzw. obiadów czwartkowych, pisał: bajki, satyry, poematy heroikomiczne, wiersze, powieści, komedie, poza tym prace naukowe oraz encyklopedyczne.
Ignacy Krasicki zyskał wśród współczesnych miano księcia poetów.
Krasicki włożył wiele wysiłku w walkę z sarmacką obyczajowością szlachty, której jednym ze znaków rozpoznawczych było, powszechne pijaństwo.
Dodatkowe informacje na temat Ignacego Krasickiego znajdziesz w podręczniku( temat 53, s. 274-275).
Proszę przeczytać satyrę I. Krasickiego Pijaństwo (podręcznik, s. 292–294)
Satyra- to pochodzący ze starożytności gatunek dydaktyczny i moralistyczny, ośmieszający społeczne lub obyczajowe zjawiska i postawy. Satyra krytykuje i piętnuje wady- a nie konkretnych ludzi.
W swoich satyrach Krasicki świat, postaci i kraj ukazuje są w krzywym zwierciadle – widzimy jedynie ludzką głupotę, pychę, próżność i wiele innych wad. Krasicki w swych satyrach wciela się w rolę poety-filozofa, badającego zagadki ludzkiej natury.
Satyry stanowią odzwierciedlenie problemów, jaki trawiły ówczesną Polskę. Jest to wyrazisty obraz życia XVIII-wiecznej sarmackiej szlachty, z jej wszelkimi wadami i przywarami.
Głównym celem lekcji będzie odpowiedź na pytanie zawarte w temacie -„Jak zmienić Sarmatę w oświeconego obywatela?”
„Pijaństwo” Ignacego Krasickiego, to zgodnie z tytułem satyra na jedną z najpopularniejszych polskich przywar.
W utworze mamy do czynienia z dialogiem, gdyż bezpośrednio wypowiadają się dwie postacie –szlachcic (Sarmata), który nieustannie szuka pretekstu do picia (jego wypowiedź obejmuje większą część satyry), oraz jego znajomy. Pierwszy z bohaterów przywołuje także słowa swoich kompanów: pana Jędrzeja (w. 50.) oraz Wojciecha (w. 51., 53.).
Spróbujmy dokładnie zanalizować opisaną w utworze sytuację.
Zastanów się:
„Jak jest?” (postawa pierwszego rozmówcy)
„Jak powinno być?” postawa drugiego rozmówcy),
„Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?”
„Co można zrobić, aby zmienić ten stan rzeczy?”
Wnioski z analizy zapisz w formie tabeli.
| Jak jest? | Jak powinno być? |
| Szukanie okazji do pijaństwa
Usprawiedliwianie pijaństwa potrzebami zdrowotnymi, koniecznością poprawy nastroju Staropolskie pojmowanie gościnności (częstowanie alkoholem) Marzycielstwo polityczne Kłótliwość i skłonność do bijatyk pod wpływem alkoholu |
Abstynencja gwarantuje zachowanie zdrowia i wesołości
Człowiek trzeźwy ma siły i chęci do pracy, sprawnie zarządza swoim majątkiem, dzięki czemu zapewnia sobie dostatek |
| Dlaczego nie jest tak, jak powinno być? | Co można zrobić, aby zmienić ten stan rzeczy? |
| Brak oświecenia obywateli
Nieracjonalność myślenia, brak zdrowego rozsądku Przywiązanie i przyzwyczajenie do sarmackiej tradycji (wychowanie w kulturze sarmackiej) Niechęć do zmian, wynikająca z konieczności podjęcia wysiłku reformatorskiego Nieumiejętność wytrwania w postanowieniu o abstynencji |
Literatura dydaktyczna (realizacja zasady „ucząc bawić, bawiąc uczyć”)
Zapewnienie dostępu do wiedzy: rozpowszechnianie oświaty (KEN, Biblioteka Załuskich), propagowanie nowoczesnych rozwiązań edukacyjnych (Collegium Nobilium) Czasopisma oświeceniowe (zwłaszcza „Monitor”) publikujące teksty zwalczające ideologię sarmacką Publicystyka (np. Stanisława Staszica) propagująca idee oświeceniowe Teatr Narodowy, jako miejsce starcia zwolenników reform i sarmackich konserwatystów („świecka kazalnica”) |
Związek argumentacji przeciw pijaństwu z oświeceniowym kultem rozumu.
Krasicki krytykuje pijaństwo jako przejaw stylu życia stojącego w jaskrawej sprzeczności z oświeceniowym kultem rozumu.
Pijaństwo powoduje:
- niestosowne, niezgodne z normami społecznymi zachowanie;
- nieracjonalne nadwerężanie zdrowia, prowadzące nawet do przedwczesnej śmierci;
- utratę pamięci;
- otępienie (niemożność racjonalnego myślenia);
- skłonność do złych czynów, których potem na trzeźwo się żałuje.
Najważniejszym argumentem przeciwko pijaństwu jest upadek moralny człowieka: porównanie go do bydlęcia – z powodu nieużywania rozumu, a więc tego, co odróżnia ludzi od zwierząt.
Krasicki krytykuje sarmacki model patriotyzmu:
- „słowny” patriotyzm – szlachta pod wpływem alkoholu dyskutuje o sprawach państwa, są to jednak puste słowa, za którymi nie idą czyny;
- skłonność do sporów politycznych zamiast poszukiwania kompromisu.
Adresatem krytyki jest przeciwnik oświeceniowego obozu reform, typowy (przeciętny) przedstawiciel szlachty przywiązanej do sarmackich ideałów.
Jego cechy charakterystyczne to:
- nadużywanie alkoholu, ciągłe szukanie do tego pretekstu (imieniny żony, spotkanie z przyjaciółmi, cele lecznicze…);
- gadulstwo – niekończące się pijackie dysputy na poważne tematy, takie jak dobro ojczyzny, władza;
- awanturnictwo, pieniactwo i skłonność do bijatyki;
- źle pojęta gościnność;
- wąskie horyzonty myślowe;
- prostactwo, brak głębszej refleksji i autorefleksji.
Dydaktyzm utworu:
Dydaktyzm- oznacza podporządkowanie dzieła sztuki funkcjom wychowawczym, pouczającym. Oświeceniowy dydaktyzm wyraża hasło: „ ucząc- bawić, bawiąc- uczyć”.
Krasicki posłużył się dydaktyzmem w sposób pośredni, ponieważ w satyrze „Pijaństwo” ośmieszył pijących Polaków (nie formułując zarzutów wprost), a także bezpośredni – protagonista szlachcica Sarmaty wprost mówi o wadach pijaństwa i zaletach trzeźwości.
Zestawienie cechy sarmatyzmu, poddane krytyce przez Krasickiego, z ideami oświecenia:
| sarmatyzm | oświecenie |
| nadużywanie alkoholu (brak umiaru) przy każdej nadarzającej się okazji | racjonalność, umiar |
| kłótliwość, agresja | rozwaga, stateczność |
| nietrzeźwość, otępienie | trzeźwy umysł |
| ciasnota umysłowa, ograniczenie | otwartość umysłu |
| działanie wbrew rozumowi, rozbieżność między poglądami a działaniem | racjonalne planowanie, zgodność głoszonych poglądów i stylu życia |
| trwonienie pieniędzy na alkohol i biesiady | gospodarność, pracowitość |
Wymowa ideowa utworu:
Krasicki ewidentnie krytykuje postawę szlachcica Sarmaty, pokazując, że taki sposób życia nie jest niczym dobrym, a wręcz szkodliwym nie tylko dla ciała (zdrowie), lecz przede wszystkim dla ludzkiej godności.
Praca domowa:
Sporządź notatkę z dzisiejszych zajęć w zeszycie przedmiotowym, zrób zdjęcie i prześlij na maila b.kusiuk@wp.pl
Pozdrawiam- Bożena Kusiuk