8.04.2020
Język polski – klasa IV FTP
Temat: Jak skonstruować dobrą wypowiedź?
Czas realizacji: 1 godzina
Tematem dzisiejszej lekcji będzie kwestia budowy własnej wypowiedzi i podstawowe reguły z tym związane.
- Na początek zastanów się i wymień rodzaje wypowiedzi (zarówno ustne, jak i pisemne), za pomocą których uczniowie komunikują się z otoczeniem. Zwróć uwagę na czynniki, które sprawiają, że wypowiedź jest swobodna i skuteczna (np. znajomość słownictwa, gramatyki).
- Pomyśl, jaka jest różnica między wypowiedzią ustną a pisemną? W tym celu zapoznaj się z informacjami na stronie: https://epodreczniki.pl/a/mowa—pismo—internet-czyli-jak-zmienia-sie-komunikacja/DELe35hfw
Na kulturę osobistą człowieka składają się znajomość obyczajów i reguł grzeczności, a także umiejętność zachowania się w różnych sytuacjach, np. przy stole podczas przyjęcia, w pracy, w szkole. Kultura osobista związana z komunikacją nosi nazwę kultury języka. Znajomość jej zasad przydaje się zarówno w mówieniu (np. podczas rozmowy telefonicznej), jak i w pisaniu (np. w trakcie pisania e‑maila). Kulturę języka możemy rozumieć dwojako. Po pierwsze jest to dział językoznawstwa, który zajmuje się poprawnością i stosownością językową, a także etyką i estetyką wypowiedzi. Po drugie to umiejętność poprawnego, stosownego, etycznego i estetycznego posługiwania się językiem.
Zbiór zasad, które określają, jak posługiwać się środkami językowymi, nosi nazwę normy językowej. Jeśli te reguły są sformułowane lub spisane przez językoznawców, to nazywamy je normą skodyfikowaną. Jeśli natomiast uznawane są przez dane społeczeństwo za poprawne, to określa się je jako normę zwyczajową lub normę językową. Przykładem bardzo dobrze skodyfikowanej normy może być norma ortograficzna – tworzy ją bowiem zbiór zasad pisowni. Trudno natomiast skodyfikować normę leksykalną. Trzeba też odróżnić normę wzorcową, czyli zestaw zasad, które obowiązują w sytuacjach oficjalnych i są zgodne z tradycją językową oraz regułami gramatycznymi i leksykalnymi, od normy użytkowej (potocznej), czyli od zbioru zasad dopuszczalnych w sytuacjach nieoficjalnych, w kontaktach swobodnych.
- Zapisz w zeszycie swoimi słowami jak rozumiesz pojęcie „kultura języka”.
- Wykonaj zadania: 9, 10 w e-podręczniku https://epodreczniki.pl/a/co-kazdy-powinien-wiedziec-o-poprawnosci-jezykowej/D6CPqZ4Ia – zwróć uwagę na poprawność gramatyczną wypowiedzi.
Czasami jednak nie można jednoznacznie stwierdzić, czy dana forma jest poprawna, czy – niedopuszczalna. O jej akceptacji decyduje bowiem sytuacja komunikacyjna – inaczej mówiąc pewne formy mogą być akceptowane w sytuacjach nieoficjalnych, czyli na poziomie normy użytkowej. Z tego, co powiedzieliśmy do tej pory, wynika, że poprawna wypowiedź lub forma językowa to taka, która jest zgodna z normą językową. Wszystkie odstępstwa od normy nazywamy innowacjami językowymi. Część z nich można usprawiedliwić. Są bowiem takie zjawiska w języku, które są uzasadnione, gdyż służą na przykład nazwaniu nowo wynalezionych przedmiotów. Czasami normy łamane są również przez pisarzy, ale działanie to jest świadome: służy kreacji literackiej. Z innowacjami spotykamy się też w różnych wypowiedziach, których celem jest przyciągnięcie uwagi odbiorców, np. w reklamach lub nagłówkach prasowych. Nieuzasadnione i nieświadome naruszenie normy określamy natomiast jako błąd językowy.
Błędy ortograficzne i błędy interpunkcyjne to inaczej błędy zapisu, natomiast błędy fleksyjne, słowotwórcze i składniowe to błędy gramatyczne. Błędy popełniamy z różnych powodów, m.in.:
- nie znamy zasad gramatycznych lub ortograficznych,
- nie dbamy o poprawność wypowiedzi,
- niechętnie korzystamy ze słowników, poradników językowych i nie zwracamy się do specjalistów z prośbą o rozwianie wątpliwości językowych,
- za mało czytamy, nie ćwiczymy sprawności w wypowiadaniu się,
- bezmyślnie naśladujemy innych, ulegamy modzie językowej.
Podsumowując temat, należy stwierdzić, iż każdy powinien posługiwać się poprawną polszczyzną, zarówno w wypowiedziach pisemnych, jak i ustnych. Pamiętajcie o tym szczególnie, gdy będziecie pisali maturę z języka polskiego.
Wszelkie pytania dotyczące tematu oraz wykonane zadanie proszę kierować na grupę, dziennik elektroniczny lub mój adres mailowy: msemeniuk@onet.pl.
Pozdrawiam, Małgorzata Semeniuk