25.06.2020r.
Temat: Przed nami jest jądro ciemności… Etyka i polityka w opowiadaniu Conrada.
Dzień dobry,
Dzisiejsze – ostatnie już zajęcia przeznaczone na lekturę opowiadania Conrada- poświęcimy zagadnieniu moralnych wyborów człowieka.
„Jądro ciemności” Conrada opowiada o zniewalającej sile immoralizmu, który może zawładnąć ludzką wyobraźnią i doprowadzić do unieważnienia moralnego porządku cywilizacji.
Immoralizm- kwestionuje zasadność jakichkolwiek reguł moralnych. Prowadzi do bezwarunkowej aprobaty egoizmu i skrajnego indywidualizmu, czemu towarzyszy przekonanie, że każdy człowiek może być twórcą norm dla samego siebie.
Dzieje się tak w chwilach wojennego zagrożenia, politycznych przesileń, gospodarczych kryzysów, kiedy ludzie zaczynają tęsknić do rządów wodzowskich, władzy silnej ręki, gotowi za jakikolwiek porządek zapłacić osobistą wolnością i odpowiedzialnością moralną.
Ważnym elementem Conradowskiego systemu etycznego jest zachowanie się człowieka w ekstremalnych sytuacjach. Zagrożenie życia, nieograniczona wolność, potężna władza – ujawniają prawdziwe cechy ludzkiej osobowości.
PRACA Z TEKSTEM
Proszę przeczytać fragmenty utworu zamieszczone w podręczniku na s. 198- 200
POLECENIA DO TEKSTU
Kresem podróży Marlowa, miejscem, do którego chce dotrzeć za wszelką cenę jest stacja Kurtza. Aby poznać sens wędrówki bohatera, należy dokładniej przyjrzeć się Kurtzowi, dlatego ustal:
1. Jak budowana jest wiedza o Kurtzu przed spotkaniem z nim- kto i jak mówi o bohaterze?
Kurtz widziany oczami:
– księgowego –to agent pierwszej klasy, nadzwyczajny człowiek, kieruje bardzo ważną placówką handlową w centrum zagłębia kości słoniowej, wysyła więcej kości niż inni agenci razem wzięci, księgowy przewiduje szybki awans Kurtza,
– dyrektor chwali Kurtza, jako najlepszego agenta, wyjątkowego człowieka, który ma władzę pociągania za sobą pierwotnych dusz w straszliwy, szatański taniec na własną cześć,
– Rosjanin- podkreśla wyjątkowość Kurtza, odkrywa jego sposób działania poza dobrem i złem –ten człowiek wzbogacił mi umysł, nie można go sądzić jak zwykłego człowieka,
– Narzeczona- przechowuje wyidealizowany portret bohatera był wybitnym człowiekiem o szlachetnej duszy, każdy jego czyn przepojony był dobrocią, dawał przykład
– Dziennikarz- widział w nim dobrego mówcę, który umiał zelektryzować pokaźne audytorium wszystko mogło być przedmiotem jego wiary, mógłby być przywódcą jakiejś ekstremistycznej partii
Marlow– ..powtarzano mi w różnych odcieniach zazdrości, i podziwu, że zebrał, wymienił, na inne towary, wyłudził lub skradł więcej kości słoniowej niż wszyscy agenci, mówi o nim księżniczka z bajki, śpiąca księżniczka z bajki; ten Cień, niewyraźny jak wydobywające się z głębi ziemi opary, pełza na czworakach, ten Cień, to tułające się umęczone stworzenie …
Zwróć uwagę na skomplikowany stosunek Marlowa do Kurtza- zafascynowany, wstrząśnięty, przerażony mówi o nim jak o najgorszym wcieleniu zła i godnym pożałowania ludzkim cieniu, wielokrotnie tworzy poczucie nierealności jego istnienia, sugeruje, że jest istotą trudną do wyobrażenia w normalnym świecie, opinia Marlowa o Kurtzu ewoluuje wraz z kolejnymi etapami wyprawy.
Immoralizm Kurtza, objawiający się odrzuceniem wszelkich zasad moralnych i skrajnym indywidualizmem, okazał się zaraźliwy. Marlow w rozmowie z narzeczoną Kurtza skłamał, być może po raz pierwszy w swym życiu (był oficerem, obowiązywał go bezwzględny kodeks etyczny) – i z pewnym zdziwieniem (oczekiwał natychmiastowej kary niebios) ujrzał pozytywny skutek swojego kłamstwa: satysfakcję narzeczonej. To może być pierwszy krok na drodze Marlowa, który spróbuje w Europie, w polityce europejskiej, zrealizować testament Kurza.
Zwróć uwagę na wykorzystany przez Conrada sposób prezentacji postaci.
Narrator zanim przedstawi Kurtza, zbiera różne głosy o nim, po śmierci bohatera konfrontuje te głosy.
Technika punktów widzenia służy wydobyciu złożonej wiedzy o człowieku, wzmacnia opozycję między tym, kim Kurtz jest w oczach innych, tym, kim był w Europie, a tym, kim jest w Kongo, tym, kim jest w istocie, przygotowuje element zaskoczenia, ale ma również swój wymiar filozoficzny- pozostawia niezamknięte pytanie, kim jest człowiek w sensie obiektywnym i subiektywnym.
2. Jaki portret bohatera wyłania się z przytoczonych opinii, kim staje się Kurtz w puszczy i dlaczego?
Kurtz, jakiego poznajemy na początku to genialny, wszechstronnie wykształcony człowiek niezwykle operatywny handlowiec, muzyk, malarz, dziennikarz, mówca, człowiek, który wyjechał, aby realizować misję cywilizacyjną, idealista- ucieleśnienie wszystkich najszczytniejszych ideałów cywilizacji europejskiej ( pół Anglik, pół Francuz).
Na miejscu bohater podporządkowuje sobie tubylców, sprawia, że traktują go jak bóstwo, otaczają kultem.
Opętany władzą, chciwością, tworzy chore, zabójcze relacje międzyludzkie, jego zaangażowanie dla spraw ideałów humanistycznych jest czystą retoryką.
Kurtz, w sytuacji odseparowania od zasad i norm świata cywilizowanego, w dziczy, samotności, z dala od instytucji, które strzegą podstawowych praw, okazuje się człowiekiem słabym wewnętrznie- czegoś w nim brakowało, a była to utrzymująca go w ryzach człowieczeństwa wrodzona siła- powściągliwość, samodyscyplina, panowania nad sobą.
Zgubiła go pycha i pogarda dla drugiego człowieka, pożądanie władzy, opętanie nią, egoizm, fascynacja złem, choć umierając ocenia własne życie i podsumowuje je słowem Zgroza. Kurtz to metafora określonej postawy.
Słowa Kurtza wypowiedziane przed śmiercią: „Zgroza! Zgroza!” zawierają ocenę jego życia. Kurtz wyjeżdżając do Afryki chciał nieść misję cywilizacyjną. Tymczasem jego warunki życia, brak kontroli społeczeństwa, a także wygórowane ambicje doprowadziły do tego, że bohater całkowicie się zdemoralizował. Okazało się, że to nie on zapanował nad dziczą, tylko dzicz zawładnęła nim, ujawniając jego najniższe instynkty: pychę, chciwość, okrucieństwo, wykorzystywanie władzy, materializm. Kurtz przed śmiercią dostrzegł koszmar swojego życia i ta świadomość napawa go strachem i zgrozą.
Przez kreację postaci Kurtza Conrad podejmuje również dyskusję ze „Zbrodnią i karą” Dostojewskiego. Poniższa tabela przedstawia dwie wizje człowieka opętanego przez zło, przedstawione w „Zbrodni i karze” Dostojewskiego oraz „Jądrze ciemności”.
| Zbrodnia i kara | Jądro ciemności | |
| przypuszczalne źródła zła | rozum | emocje |
| psychologiczne skutki poddania się złu | omamy, koszmary senne, wyrzuty sumienia | dehumanizacja człowieka, owładnięcie przez zło |
| wpływ immoralizmu na innych ludzi | zabicie dwóch kobiet, śmierć matki, poświęcenie się Soni | zniewolenie Murzynów, całkowite podporządkowanie Rosjanina władzy Kurtza, fascynacja Marlowa |
| możliwa obrona przed złem | miłość, wiara w Boga | zasady moralne, prawo |
Zadanie dla chętnych
Zachęcam Was do obejrzenia ekranizacji „Jądra ciemności” Conrada- „Czas Apokalipsy” w reż. Coppoli. Film Coppoli dostępny jest na stronie- https://www.cda.pl/video/283512196
Film “Czas Apokalipsy” z 1979 r. jest jednym z najważniejszych obrazów w dziejach kinematografii. W filmie zagrały same gwiazdy światowego kina :Marlon Brando, Robert Duvall, Martin Sheen, Laurence Fishburne, Dennis Hopper, Harrison Ford.
Czas akcji słynny reżyser przeniósł do lat 70., a konkretnie – do przegranej przez Amerykanów wojny w Wietnamie. Kapitan Willard (Martin Sheen) został wysłany z misją specjalną do serca konfliktu, aby odnaleźć i zlikwidować w dżungli pułkownika armii amerykańskiej, stojącego na czele rebelianckiej armii. Kapitan na zwiadowczej łodzi zmierza w górę rzeki, aby dostać się jak najbliżej obozu pułkownika Kurtza. Tak w skrócie można streścić fabułę Czasu Apokalipsy.
Opowieść oparta na dziewiętnastowiecznym dziele Conrada uzyskała nową wymowę poprzez umieszczenie jej w realiach wojny wietnamskiej, nie tracąc swojego pierwotnego przesłania. Serdecznie polecam i zachęcam do obejrzenia.
Życzę udanych, zdrowych i bezpiecznych wakacji.
Pozdrawiam – Bożena Kusiuk