Temat: Rozród owiec.
Dzień dobry.
Zaczynamy nowy dział: OWCE
Celem dzisiejszej lekcji jest poznanie zasad przeprowadzenia właściwego rozrodu owiec.
Zapoznaj się z treścią dotyczącą dzisiejszego tematu i przepisz do zeszytu poniższe punkty jako notatkę z dzisiejszej lekcji.
1. Pojęcia związane z rozrodem owiec:
a) dojrzałość płciowa – wiek w którym zwierze rozpoczyna produkcję komórek rozrodczych. Maciorki uzyskują dojrzałość płciową między 6, a 10 miesiącem życia, w zależności od rasy. Pierwsze krycie maciorek następuje po uzyskaniu ¾ masy ciała dorosłych samic. Po porodzie, następne krycie może nastąpić już po 17 dniach
b) dojrzałość rozpłodowa – wiek w którym zwierze osiągnęło wiek i odpowiednią masę ciała a ciąża nie zaszkodzi ani matce, ani potomstwu
c) ruja – popęd płciowy
d) stanówka – rozród owiec
e) ciąża – okres i całokształt przemian (głównie pod wpływem zmian hormonalnych) występujących w organizmie matki od momentu zapłodnienia komórki jajowej do porodu (wydania na świat potomka lub potomstwa)
f) poród – wydalenie z dróg rodnych w pełni wykształconego potomstwa
2. Terminy związane z rozpłodem owiec
a) dojrzałość płciowa – 6 – 8 miesięcy
b) dojrzałość rozpłodowa – 8 – 9 ms.(18 późno dojrzewające)
c) cykl płciowy – 17 dni
d) ruja – 26 – 36 godzin (kryć 6-12 godz.)
e) ciąża – 150 dni
3. Metody krycia.
a) krycie wolne
b) krycie grupowe (klasowe) (1-2,3… tryki na 40-50 maciorek)
c) krycie haremowe
d) krycie dozorowane (,,z ręki”)
e) sztuczne unasiennianie
4. Ciąża
a) czas trwania: 150 dni
5. Przygotowanie do wykotów
a) 4-6 tyg. przed wykotami – strzyża
b) właściwe przygotowanie budynku:
– temperatura – 10 – 14°C (min.8)
– widne
– suche
– bez przeciągów
– pow. – 1,5 – 2m² / 10-15%matek
Wykonaj zadania:
Zadanie 1
Scharakteryzuj cykl rujowy u owiec.
Zadanie 2
Które z objawów rui u owcy są, twoim zdaniem, najłatwiejsze do zauważenia.
Zadanie 3
Jakie są objawy i fazy porodu?
Przypomnijmy sobie informacje dotyczące specyfiki tego wyjątkowego gatunku:
1.Fizjologia zwierząt
Owce jako najwcześniej udomowiony gatunek zwierząt, towarzyszą człowiekowi już od ponad 10 tysięcy lat dostarczając mu mięso, mleko, wełnę oraz skóry. Od wieków ich wizerunek jest również obecny w mitologiach, religii i symbolice. Owca jak mało które zwierzę gospodarskie nie uległa powszechnemu obecnie trendowi ujednolicenia genetycznego i produkcyjnego. Środowisko hodowli i chowu owiec obejmuje zarówno warunki naturalne –przyrodnicze danego regionu, jak i infrastrukturę wiejską (gospodarowanie ziemią, rozłogi, wielkość gospodarstw), przygotowanie techniczne rolników do stosowania określonych zabiegów i technologii oraz możliwość alternatywnych źródeł zarobkowania. Ze względu na zróżnicowanie regionalne należy oczekiwać wielu modeli produkcji owczarskiej. Należy ten regionalizm podtrzymywać, gdyż w wielu przypadkach może być on atutem marketingowym i podnosić rentowność gospodarstw owczarskich. Regionalizm ma też swoje wady w przypadku globalnego marketingu, który wymaga dużych i wyrównanych jakościowo partii towaru. Znaczącą przeszkodą hamującą rozwój racjonalnej produkcji owczarskiej jest zła struktura agrarna. Znaczna część pogłowia owiec utrzymywanych jest w gospodarstwach w systemie przyzagrodowym, przez co wyeliminowana jest ona z efektywnej możliwości doskonalenia genetycznego oraz dostosowania do racjonalnych systemów produkcji.
Tym nie mniej uwarunkowania geograficzne, ilość trwałych użytków zielonych, wymogi ochrony środowiska
i krajobrazu predysponują owce jako naturalnego uczestnika procesów gospodarczych na tych terenach. Można też mówić o hodowli owiec w warunkach rolnictwa zrównoważonego lub ekologicznego. W dużej części są to tereny trudne do wykorzystania i owce (oprócz bydła mięsnego) stwarzają szansę na ich prawidłowe wykorzystanie
i zagospodarowanie. Z uwagi na fakt, że wełna przestała być czynnikiem decydującym o opłacalności owczarstwa krajowego technologię produkcji należy ukierunkować na dobrej jakości jagnięcinę. Występujący na rynku unijnym ujemny bilans dobrej jakościowo jagnięciny, przy bardzo dobrej ocenie naszego produktu, stwarza dość stabilną perspektywę dla eksportu. Równocześnie szansą krajowego owczarstwa są produkty markowe, które
z powodzeniem mogą być sprzedawane na rynku krajowym i unijnym. Biorąc pod uwagę trendy zachodzące
w systemie żywienia człowieka nastawione na produkty prozdrowotne oraz perspektywę wzrostu gospodarczego,
a w konsekwencji wzrostu stopy życiowej, należy podjąć działania w kierunku zorganizowania rynku produktów owczarskich.
Owce są zwierzętami gospodarskimi o użytkowości wielostronnej, dostarczają bowiem tak cennych produktów, jak:
- wełna,
- mięso,
- skóry,
- mleko;
- poza tym wykorzystywane są też odpady poubojowe (jelita, rogi, racice) i obornik.W Polsce za najcenniejszy produkt uzyskiwany z chowu owiec uważana jest wełna. Cennym produktem jest mięso owcze, zwane jagnięciną i baraniną. Pochodzące z młodych sztuk jest smaczne i pożywne, poszukiwane również na rynkach zagranicznych przez co stanowi cenny produkt eksportowy. Bardzo ważnym produktem rynkowym są skóry owcze, wykorzystywane przez przemysł na wyroby kożuszniczo – futrzarskie
i galanteryjne.
Mleko owcze ma bardzo dużą wartość odżywczą, zawiera bowiem dwa razy więcej tłuszczu i białka niż krowie, jednak mleczne użytkowanie owiec występuje u nas tylko w górach i na pogórzu.
Produkty uboczne uzyskiwane po uboju owiec są wykorzystywane przez przemysł na rozmaite wyroby. Wszystko to przemawia za koniecznością rozwoju chowu owiec w celu zaspokojenia zapotrzebowania krajowego i zlikwidowania kosztownego importu wełny. Chów owiec może być prowadzony zarówno w gospodarstwach dużych, jak i małych, systemem intensywnym lub ekstensywnym. Bardzo ważną jego cechą jest to, że jest —z wyjątkiem okresów strzyży i wykotów —bardzo mało pracochłonny, może więc być prowadzony tam, gdzie odczuwa się niedobór siły roboczej. Poza tym praca przy owcach nie jest ciężka, obsługę ich można powierzyć ludziom starszym lub kobietom.
Krajowe pogłowie owiec w porównaniu do innych europejskich krajów charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem rasowym. W Polsce aktualnie użytkowanych jest 29 ras i 19 grup genetycznych owiec, takich jak linie hodowlane, krzyżówki wypierające i mieszańce plenne. Można zauważyć niepokojący trend gwałtownego spadku liczebności owiec, który nadal się utrzymuje i jest dla polskiego owczarstwa bardzo niebezpieczny. Analiza wskaźników statystycznych i status hodowli owiec oraz pogłębiający się brak opłacalności produkcji owczarskiej w naszym kraju wskazuje na utrzymanie się tej tendencji w dłuższej perspektywie czasowej. Spadek pogłowia owiec dotyczy zarówno stad towarowych jak i hodowlanych jedynie w stadach objętych ochroną zagrożonych zasobów genetycznych ras rodzimych owiec występuje tendencja wzrostowa. Dlatego barierą, do pewnego stopnia nieprzekraczalną linią oporu i zatrzymania drastycznego obniżania liczebności pogłowia jest dopiero liczba 41 000.
Ogólna charakterystyka biologiczno-hodowlana owcy
W systematyce zoologicznej gatunek owca domowa (Ovis aries) zaliczany jest do rzędu parzystokopytnych, podrzędu przeżuwaczy i rodziny pustorogich, obejmujących także kozy i bydło domowe.Po dzikich przodkach zachowała owca: ruchliwość, zwinność, zdolność do pokonywania znacznych odległości w marszu, umiejętność wspinania się po stromych zboczach. Większość ras owiec przedstawia silny instynkt stadny. Pozwala to na formowanie w czasie wypasu stad liczących nawet ponad 1000 sztuk.Masa ciała dorosłych tryków waha się od 40 do 160 kg (w Polsce średnio 100 kg), dorosłe matki ważą od 30 do 100 kg (w Polsce średnio 60-70 kg). Wielkość wyrażana wysokością w kłębie zależy od rasy i płci (np. tryk merynosa polskiego ma zwykle ponad 72 cm, a matka 68 cm). Najczęściej spotykanym umaszczeniem owiecjest jednolicie białe. Są też rasy o białym tułowiu i czarnym pysku lub głowie czy dolnej części nóg, całkowicie czarne, rude, brązowe, popielate. Niektóre zmieniają odcień z wiekiem, bieleją lub siwieją. Znane są rasy owiec bezrożne i rogate, przy czym rogatość może występować u obu płci lub tylko u samców. Rogiowiec mają przekrój trójkątny. Czaszka owcy jest wyraźnie wysklepiona i ma szeroką część czołową. W układzie kostnym owcy jest 7 kręgów szyjnych, 13 lub 14 piersiowych, od 5 do 7 lędźwiowych, 4 zrośnięte kręgi krzyżowe, oraz od 3 do 24 kręgów ogonowych (za krótkoogoniaste uważa się owce mające do 13 kręgów ogonowych). (RYS.1 szkielet)
Klatka piersiowa jest pojemna, ma tyle par żeber, ile jest kręgów piersiowych a wśród nich tylko 8 par żeber mostkowych. Zmienność cech kośćca zależy m.in. od typu użytkowego owcy. Nogi są długie co wskazuje na przystosowanie do szybkiego ruchu. Końcowym odcinkiem palców są racice. Nad szparą międzyraciczną każdej kończyny znajduje się ujście łojowego gruczołu międzyracicznego, co podobnie jak zagłębienia na czaszce zwane dołkami łzowymi, jest cechą specyficzną owiec odróżniającą je od kóz. W budowie jamy ustnej zwraca uwagę warga rozdzielona w środku na dwie części przegrodą skórną oraz muskulatura języka rozwinięta silniej niż u innych przeżuwaczy. Zaokrąglone żeby sieczne znajdują się tylko w dolnej szczęce. Dzięki tym właściwościom owca zrywa trawę tuż przy ziemi, najniżej ze wszystkich trawożernych, a ponieważ jest lekka i zręczna może wykorzystywać pastwiska i pozostałości paszowe niedostępne dla innych zwierząt gospodarskich. Dorosła owca ma 32 zęby: 8 siekaczy i 24 zęby trzonowe rozmieszczone po 6 z każdej strony obu szczęk. Zęby mleczne u jagniąt pojawiają się w pierwszym tygodniu życia. Z wiekiem są stopniowo wymieniane na stałe. Pozwala to w przybliżeniu określić wiek owcy. Do 12-15 miesiąca wszystkie zęby żuchwy są wyłącznie mleczne. W wieku 15-18 miesięcy zmieniają się cęgi, 21-24 miesięcy średniaki wewnętrzne, a w połowie trzeciego roku życia średniaki zewnętrzne. U owiec 3,5-4 letnich następuje wymiana ostatnich zębów mlecznych –okrajków. Żołądek owcy jest wielokomorowy i złożony. Łączna pojemność wszystkich czterech komór żołądka u dorosłych owiec wynosi przeciętnie 25-30 litrów. Proporcje wielkości żołądków ulegają stopniowym zmianom wraz z wiekiem zwierzęcia, przy czym towarzyszą im funkcjonalne zmiany żwacza. Należy to uwzględnić i odpowiednio różnicować żywienie jagniąt i owiec dorosłych. Przeżuwanie pobranej paszy zajmuje od ¼ do 1/3 okresu dobowego. Dojrzałość płciową osiągają owce w wieku ok. 5-8 miesięcy, a rozpłodową pomiędzy 8 a 24 miesiącem życia. U maciorek większości ras występuje sezonowość aktywności płciowej. Przy normalnej intensywności użytkowania rozpłodowego maciorka rodzi raz w roku, aleowce niektórych ras mogą rodzic 3 razy w ciągu 2 lat, a nawet 2 razy w ciągu roku. Ciąża trwa średnio 150 dni. W jednym miocie rodzą się zwykle 1 –2 jagnięta (u nielicznych, niezwykle plennych ras może to być nawet 5 –8 jagniąt. Wychów tak licznego potomstwa jest bardzo skomplikowany, ponieważ owca –matka ma wymię o dwóch czynnych strzykach. Jagnięta noworodki, w zależności od rasy, cech osobniczych rodziców, płci i poziomu żywienia matek w czasie ciąży, ważą zwykle od 1,5 do 6,5 kg. Wkrótce po urodzeniu wykazują dużą zdolność do samodzielnego poruszania się i ruchliwość. Naturalną długowieczność owiec określono na ok. 12 -14 lat, lecz zwykle usuwane są one ze stada w wieku 6 –7 lat.Dzięki wykształceniu odpowiednich cech przystosowawczych owce bytują w rozmaitych, czasem skrajnych warunkach klimatycznych. Nie znoszą jednak nadmiernych opadów, a także wilgotnych pomieszczeń, zwłaszcza przy ekstremalnych temperaturach. Do najważniejszych cech owcy należy zdolność do stałego odtwarzania okrywy wełnistej. Szybkość odrostu okrywy waha się od 5 do 40 g dziennie, lecz granicę 15 g przekraczają tylko owce bardziej wydajnych ras.
Rozród
Maciorki
Maciorki uzyskują dojrzałość płciową między 6, a 10 miesiącem życia, w zależności od rasy.
Pierwsze krycie maciorek następuje po uzyskaniu ¾ masy ciała dorosłych samic. Ruja zazwyczaj jest zsynchronizowana z długością dnia świetlnego, najwięcej naturalnych kryć można zaobserwować pomiędzy wrześniem a listopadem. W naturalnych warunkach owce są sezonalne, co oznacza, że rozmnażają się w takim okresie, aby wydać na świat potomstwo wiosną. Przed zimą jagnięta uzyskują samodzielność. W hodowli natomiast dąży się do asezonowości owiec, tak, ażeby uzyskiwać w ciągu roku więcej niż jeden miot i żeby krycie nie było uzależnione od długości dnia świetlnego.
Maciorki wykorzystuje się do rozrodu do 6-8 roku życia. Owulacja maciorek trwa od 3 do 84 godzin (wtedy należy dokonać inseminacji bądź krycia naturalnego), ciąża średnio trwa 150 dni. Po porodzie, następne krycie może nastąpić już po 17 dniach. Jest to okres, w którym macica się regeneruje i przygotowuje do przyjęcia kolejnych zarodków. Bardzo duży wpływ na zdolności rozrodcze ma żywienie maciorek.
Tryki
Dojrzałość płciową tryczki uzyskują po osiągnięciu 45% masy ciała dorosłego samca. Pierwsze porcje nasienia służące do inseminacji maciorek można pobrać od tryka w wieku 7,5-9 miesięcy. Tryki, które mają podwyższone libido mogą kryć 20-30 razy w ciągu doby.
Inseminacja
W hodowli owiec często stosowana jest sztuczna inseminacja maciorek. Wyniki są porównywalne do krycia naturalnego. Inseminacja zapobiega rozprzestrzenianiu się chorób w stadzie maciorek oraz ogranicza koszty związane z utrzymywaniem przez cały rok tryka. Najczęściej stosuje się nasienie świeże, rzadziej konserwowane (np. mrożone). Mrożone nasienie umożliwia transport na duże odległości, bez konieczności przewozu tryka. Metodą wspomagającą inseminację, może być synchronizacja rui, która polega na podaniu (różną drogą) samicom progesteronu stymulującego produkcję komórek jajowych.
Dodatkowe metody poprawiające wskaźniki rozrodu
W hodowli owiec stosowane są urządzenia ultrasonograficzne, służące diagnozowaniu ciąży, dzięki którym zmniejsza się jałowość w stadzie. Wykorzystywana jest również metoda synchronizacji porodów w stadach wielkotowarowych, poprzez podawanie substancji stymulujących poród.
Dzięki seksowaniu nasienia, na frakcje plemników męskich i żeńskich pojawiła się możliwość wyboru płci potomstwa.
Rzadko stosowane, ale coraz bardziej rozpowszechniane są takie metody jak superowulacja (pozyskiwanie dużej liczby zarodków od maciorek dawczyń), przenoszenie zarodków od samic dawczyń do samic biorczyń
i kriokonserwacja zarodków (zamrażanie).
PREZENTACJA:
Film: Rok w owczarni
„Rok w owczarni” to film edukacyjny prezentujący trzy rasy owiec objętych programem ochrony ras rodzimych: wrzosówka, owca olkuska i owca żelaźnieńska. Film pokazuje również dobre praktyki związane z chowem owiec w ciągu całego roku – cykl rozrodczy od stanówki do porodu, opieka nad jagniętami, wyposażenie owczarni, pielęgnacja owiec. W filmie poruszony jest temat wypasu owiec i wpływu owiec na kształtowanie krajobrazu.
Jako potwierdzenie aktywności poproszę o przesłanie zdjęć notatki i zadań na pocztę: a.swiderska.zsckr@gmail.com
Pozdrawiam. Anna Świderska