25.05.2020
Język polski – klasa III CB
Temat: W poszukiwaniu utraconych wartości – Tadeusz Różewicz „Ocalony”.
Czas realizacji: 1 godz. lekcyjna
Okrucieństwo wojny było dla wielu osób, które się z nim zetknęły, powodem głębokich i często nieuleczalnych urazów. Ludzie ci nie umieli pogodzić się z tym, co widzieli w czasie wojny i czemu nie mogli się przeciwstawić. W wielu powojennych tekstach poetyckich znajdujemy wyraz takiej traumy. Szczególne miejsce w polskiej poezji powojennej zajmują przejmujące i artystycznie doskonałe wiersze Tadeusza Różewicza.
Geneza:
Tomik pt. „Niepokój” to zbiór wierszy powstałych pod wpływem wojennych przeżyć poety. Wydany w 1947 r. zbiór stanowił wyraz nowej poetyki, która stała się charakterystyczna dla Tadeusza Różewicza. Pisarz uzewnętrznił stan ducha człowieka skażonego doświadczeniem II wojny światowej – katastrofy, która dewaluowała dotychczasowe wartości i naznaczyła wszystkich uczestników (także ofiary) współodpowiedzialnością za śmierć i cierpienie milionów niewinnych ludzi. W swej poezji Różewicz ukazał również kryzys języka literackiego, który musiał udźwignąć te doświadczenia.
Na dzisiejszej lekcji omówimy wiersz „Ocalony” Tadeusza Różewicza. Zawarty był w tomie „Niepokój” i nawiązuje do osobistych doświadczeń poety.
- Przeczytaj wiersz „Ocalony” tutaj: https://poezja.org/wz/R%C3%B3%C5%BCewicz_Tadeusz/1187/Ocalony
ewentualnie wysłuchaj: https://www.youtube.com/watch?v=i-MVxV6kEdo
Wiersz „Ocalony” wyraża tragiczną świadomość Pokolenia Kolumbów, ludzi – artystów, pisarzy, którzy wojnę.
Analiza i interpretacja utworu:
Tematem wiersza jest kryzys wartości. Doświadczenia wojny określa poeta słowem: rzeź, kojarzącym się z planowym i przemyślanym zabijaniem zwierząt. W wierszu Różewicza człowiek podlega reifikacji (urzeczowieniu), traci swój wymiar duchowy, zostaje zredukowany do rangi przedmiotu fizycznego. Wojna, będąca totalnym kataklizmem, doprowadziła do klęski całego świata wartości, uznawanych przez wieki za niepodważalne i ponadczasowe. Pojęcia i nazwy straciły swój sens, stały się jedynie pusto brzmiącymi wyrazami. Granice między dobrem i złem uległy zatarciu:
„to są nazwy puste i jednoznaczne
człowiek i zwierzę
miłość i nienawiść (…)”
Pojęcia są tylko wyrazami:
„cnota i występek
prawda i kłamstwo
piękno i brzydota
męstwo i tchórzostwo”.
W świecie pozbawionym wartości czyny ludzkie straciły swój wymiar moralny, wartość i jednoznaczność („jednakowo waży cnota i występek”). Jasne kryteria odróżniające dobro od zła zostały zniweczone, nie można osądzać ludzi w sposób jednoznaczny:
„widziałem
człowieka, który był jeden
występny i cnotliwy”.
Podmiot liryczny: na początku utworu podmiot liryczny dokonuje prezentacji i określa sytuację wypowiedzeniową:
„Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałam
prowadzony na rzeź”.
Mówiący te słowa jest człowiekiem młodym, dopiero wkraczającym w życie, ale ma już za sobą przerastające go doświadczenia.
Tytuł: Ocalenie podmiotu ma jedynie wymiar czysto fizyczny, biologiczny. Podmiot ocalał cudem z wojny, ale został na zawsze okaleczony moralnie.
Próba poszukiwania wartości: w świecie pozbawionych kryteriów i praw moralnych podmiot czuje się zagubiony i niezdolny do życia. W chaosie spowodowanym II wojną światową, odwołuje się do języka i wyobrażeń biblijnych, poszukuje trwałych wartości i zasad oraz autorytetu, które przywróciłyby światu i ludziom jasne kryteria i właściwy porządek moralny:
„szukam nauczyciela i mistrza
niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
niech oddzieli światło od ciemności”.
Świat, w którym boskie i ludzkie wartości uległy totalnemu zniszczeniu, potrzebuje ponownego stworzenia, nowych zasad i pojęć, które zrekonstruowałyby zburzony porządek etyczny.
- Na podstawie utworu wykonaj pisemnie w zeszycie polecenia:
a) Jak rozumiesz sformułowanie „ocalałem prowadzony na rzeź”?
b) Czego osoba mówiąca oczekuje od „nauczyciela i mistrza”, którego szuka? - Na koniec dla chętnych, zainteresowanych tematem: wysłuchaj niesamowitej piosenki o Pokoleniu Kolumbów: https://www.youtube.com/watch?v=9-P6BpwJGrc
Wszelkie pytania dotyczące tematu oraz wykonane zadanie proszę kierować na grupę, dziennik elektroniczny lub mój adres mailowy: msemeniuk@onet.pl.
Pozdrawiam, Małgorzata Semeniuk