24.04.2020. Temat: Zabóstwiło się cudacznie…Poetyckie (i nie tylko) sposoby poszerzania języka.
Celem lekcji jest omówienie zasad tworzenia neologizmów;, neologizmów z wierszy Leśmiana, objaśnienie budowy słowotwórczej neologizmów (leśmianizmów) oraz określenie funkcji nowych formacji słowotwórczych w poezji Leśmiana.
- Przyczyny powstawania nowych słów w języku naturalnym.
Powstawanie nowych słów jest jednym z elementów „działania” funkcji poznawczej języka naturalnego. To przejaw pasji poznawczej człowieka, który za pomocą słów poznaje rzeczywistość).Powstawanie nowych wyrazów jest uwarunkowane przez dwie przyczyny:
„zewnętrzną” – w związku z rozwojem cywilizacji i kultury materialnej człowieka zachodzi konieczność nazywania nowych przedmiotów, pojęć)
„wewnętrzną” -człowiek często tworzy nowe słowa, aby wyrazić nimi swójstosunek do danego przedmiotu.
NEOLOGIZM – nowy wyraz stworzony według zasad słowotwórstwa danego języka w celu nazwania rzeczy bądź zjawiska lub tylko na doraźny użytek twórcy.
W poezji neologizmy służą odświeżeniu języka, precyzowaniu znaczeń, uzyskiwaniu nowych efektów brzmieniowych.
NEOSEMANTYZM – nadawanie nowego znaczenia wyrazowi już istniejącemu i używanemu.
- Zasady tworzenia neologizmów:
- Dodawanie formantów słowotwórczych do istniejącego słowa (przedrostki i przyrostki)
- Łączenie słów istniejących (złożenia, zrosty)
- Odcinanie cząstek wyrazów
- Zapożyczenia wyrazów z innych języków
- Nadawanie wyrazom nowych znaczeń (neosemantyzacja)
- Przeczytaj wykład w podręczniku (lekcja nr 59 )i wykonaj ćwiczenia 1.–3. ze s. 345.
- Przeczytaj wiersze Bolesława Leśmiana zamieszczone w podręczniku i wykonaj polecenia do tekstów.
- Słownictwo odnoszące się do świata natury, np.:
– bezpiecze szmaragdowe (rzeczownik bezpiecze pochodzi od przymiotnika bezpieczny, neologizm oznacza tyle, co ‘miejsce bezpieczne’);
– gwoździki […] wykrapiały się wiśniato (czasownik wykrapiać się pochodzi od czasownika kropić, sens czasownika można oddać za pomocą
parafrazy ‘istnieć za pomocą czynności kropienia’; przysłówek wiśniato jest motywowany przez przymiotnik wiśniowy / rzeczownik wiśnia,
formant -aty jest typowy dla polskich dialektów, przysłówek określa sposób istnienia roślin);
– zabóstwiło się cudacznie (czasownik zabóstwić się pochodzi od rzeczownika bóstwo, oznacza tyle, co ‘zaistnieć jako bóstwo/pod postacią
bóstwa’);
- Słownictwo odnoszące się do świata fantastycznego:
– wszechleśny powiew (przymiotnik wszechleśny motywowany jest przez przymiotnik leśny oraz przedrostek wszech, neologizm podkreśla wszechobecność leśnego powiewu demona…);
– nieustanne rozkwity (rzeczownik rozkwit pochodzi od czasownika rozkwitać, oznacza efekt procesu oznaczanego przez wyraz podstawowy);
– ust bezśmiech (rzeczownik bezśmiech motywowany jest przez wyrażenie syntaktyczne bez śmiechu i próbuje nazwać jeden zaspektów zachowania demona zieleni);
– wonne niedowcielenia (rzeczownik niedowcielenie pochodzi od czasownika niedowcielić, który sam w sobie jest neologizmem i oznacza tyle, co ‘istnieć w niepełny sposób’);
– zamrocz paproci (rzeczownik zamrocz pochodzi od wyrażenia syntaktycznego za mrokiem, oznacza ‘coś więcej niż mrok’; sens neologizmu można również wytłumaczyć przywołując czasownik zamroczyć);
– bezświat zarośli (rzeczownik bezświat motywowany jest przez rzeczownik świat zaprzeczony przez prefiks bez-, który za pomocą negacji próbuje nazwać inny wymiar świata);
– bezbrzask głuchy (rzeczownik bezbrzask pochodzi od rzeczownika brzask oraz prefiksu bez-, określającego jedną zcech innego wymiaru świata);
– sto wiosen bezdeni (rzeczownik bezdeń motywowany jest przez rzeczownik dno oraz prefiks bez-, określa on nieskończony wymiar innego świata).
Poezja (literatura) zasadniczo może pełnić dwie funkcje: odtwarzającą (mimetyczną) w stosunku do rzeczywistości oraz poznawczą (poezja staje się narzędziem poznawania świata) .
Tworzenie nowych słów przez Leśmiana jest przede wszystkim próbą odkrycia (opisania?) innego wymiaru rzeczywistości
- neologizmy określają zjawiska należące do świata metafizycznego (pozazmysłowego);
- słowa tworzone przez Leśmiana charakteryzują „inny” wymiar świata;
- neologizmy jako jeden z elementów literackiej kreacji Leśmiana (kreacji narracji / narratora, elementów świata przedstawionego itd.) współtworzą baśniowy (fantastyczny) nastrój;
- neologizmy odnoszące się do świata natury odkrywają jego dynamiczną i zmienną istotę (np. nagromadzenie czasowników określających dynamiczne procesy w odniesieniu do świata natury jako odzwierciedlenie filozoficznych poglądów Leśmiana, por. podręcznik, s. 341);
- za pomocą neologizmów Leśmian powołuje do istnienia zjawiska, które nie istnieją w wymiarze realistycznym (kreacyjna funkcja języka naturalnego
neologizmy stają się dla Leśmiana narzędziem poznania rzeczywistości pozazmysłowej (funkcja poznawcza języka naturalnego).
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak