Uncategorized

język polski III FT

29.05.2020. Temat: Zniża się wieczór świata tego… Katastrofizm w poezji.

Celem lekcji jest zaprezentowanie modelu katastrofizmu na przykładzie twórczości Czechowicza.

KATASTROFIZM – to przekonanie o kryzysowym, schyłkowym charakterze cywilizacji i jej nieuchronnej zagładzie. (więcej – podręcznik, s. 95)

JÓZEF CZECHOWICZ – czołowy przedstawiciel katastrofizmu w polskiej literaturze, jeden z najwybitniejszych poetów pierwszej połowy XX wieku – zginął podczas bombardowania Lublina 9 września 1939 roku.

Zapoznaj się z informacjami o autorze i poezji katastroficznej zamieszczonymi w lekcji na portalu e-podręczniki:

https://epodreczniki.pl/a/znaki-smierci—symbole-tajemnicy—przeczucia-katastrofy/D49qXTNm4

Przyczyny myślenia katastroficznego w latach 30. XX wieku:

Kryzys gospodarczy, postępujący autorytaryzm, przemoc, akty terroru, nienawiść do mniejszości narodowych, antysemityzm, konflikty polityczne i militarne, propaganda wojenna.

Widmo wojny wywoływało u wrażliwych twórców dwudziestolecia międzywojennego przeczucie nadchodzącej katastrofy. Artyści wyobrażali sobie przyszłość jako nową apokalipsę, stąd w utworach tego okresu częste nawiązywanie do motywu apokalipsy, mającego rodowód biblijny.

– pierwotne znaczenie słowa apokalipsa (gr. apokálypsis – objawienie, odsłonięcie) i wynikające z tego trzy „odsłony” objawienia: zburzenie Jerozolimy, prześladowanie chrześcijan, zwycięstwo Baranka nad Smokiem, a także wizja Nowego Jeruzalem, miasta doskonałego;

– fragmentaryczne wykorzystywanie motywu i utożsamianie apokalipsy z zagładą.

OBRAZOWANIE APOKALIPTYCZNE – sposób obrazowania stosowany w apokalipsach, tzn. utworach opisujących czasy ostateczne, poprzedzone kosmiczną katastrofą, czyli „końcem świata”. (więcej – podręcznik, s.99)

Poetycki zapis nadchodzącej apokalipsy był wyrażany przez awangardowych poetów w sposób metaforyczny, za pomocą nowatorskich konstrukcji literackich. Stosowano wiersz wolny, nie używano wielkich liter. Poeci katastroficzni podkreślali cierpienie, lęk i śmierć jednostki, która staje się igraszką losu, targaną wiatrem historii.

 

  1. Przeczytaj wiersz „Żal” Józefa Czechowicza. Możesz wysłuchać też audiobooka:

https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/nuta-czlowiecza-zal/audiobook/

 

  1. Wykonaj polecenia do tekstu (podręcznik, s.99)

 

Wstępne tezy interpretacyjne:  opis katastrofy, skomplikowana metaforyka, ekspresyjne opisy, kontrastowa kolorystka.

Podmiot mówiący i sytuacja liryczna zarysowana na początku wiersza: podmiot w pierwszej osobie (liryka bezpośrednia), mężczyzna w średnim wieku (siwizna), odbywający jesienną (babie lato) wędrówkę po zaułkach miasteczka, obserwujący niski lot jaskółek, który zapowiada burzę i budzi niepokój.

Zjawiska wskazujące na zagładę świata według apokaliptycznej wizji:

  • klęski żywiołowe – woda (potop) – ogień (potop gorący)
  • powszechność śmierci – śmierć rolnika, inteligenta, księdza, dziewczyny, dziecka, – utożsamianie się podmiotu mówiącego z każdym z nich, zabijanie siebie poprzez udział w mordach (będę strzelał do siebie i marł wielokrotnie) – tragedia osobista (ja czarny krzyżyk na listach)
  • zanik dorobku cywilizacyjnego – strawienie przez pożar statków (niemożność ucieczki przed zagładą) – zanik pracy (ja gdym z pługiem do bruzdy przywarł)
  • zagłada dorobku kulturalnego – zanik pracy i jej efektów (ja gdym z pługiem do bruzdy przywarł) – zanik prawa, wiedzy utożsamianej z księgami (ja przy foliałach jurysta)
  • zanik człowieczeństwa, rozpad porządku etycznego – – nagość – zezwierzęcenie (nozdrza wietrzą czerwony udój) – konieczność określenia od nowa swojej tożsamości (zapytamy się wzajem ktoś zacz) – śmierć ludzi niewinnych i skażonych złem (i dziecko w żywej pochodni […] i powieszony podpalacz) – bratobójstwo (rzeka z braterskiej krwi)

 

Obrazowanie apokaliptyczne:

  • ciemne barwy skontrastowane z czerwienią (czerwony udój, ciemność)
  • obrazowe kontrasty (pośród jaskrów – w żywej pochodni)
  • negatywne wrażenia wzrokowe, słuchowe: blask, pożar, huk, płacz, ryk
  • wizje zniszczenia, rozpadu

 

Konteksty: historyczny, polityczny:

  • echa I wojny światowej (odnowionej w wyobraźni Czechowicza przez pamięć wojny 1920 r., w której wziął udział (zakrztuszony wołaniem gaz)
  • aluzje do kryzysu gospodarczego, głodu i protestów robotników (wysłuchiwać ryku głodnych ludów / a to jest inny głos niż ludzi głodnych płacz)
  • aluzje do narastania antysemityzmu w Niemczech (roztrzaskane szybki synagog)

 

Wizja optymistycznej przyszłości:

  • motyw rzeki jako rodzaj klamry kompozycyjnej (jaskółki nadrzeczne, zdąży kręta rzeka z braterskiej krwi odrdzawieć, podkreślający upływ czasu, naturę powracającą do ładu, Heraklitową wizję świata
  • motyw odbudowy stolicy, Nowego Jeruzalem według Biblii (kolumny stolic znów podźwigną nade mną)
  • płomień niszczący, który ma także walor odradzający (płomień miłości)
  • motyw żniw

 

Koncepcja podmiotu mówiącego i jego zadania:

  • prorok, wieszcz, wizjoner (głowa świeci jak świecznik)
  • aktywna postawa zaznaczona w klamrze kompozycyjnej (to mało idźże; idźże idź dalej)
  • misja poety: współodczuwanie, współcierpienie, wieszczenie zagłady, ale i potopu odnawiającego oblicze ludzkości

Interpretacja tytułu:

  • żal z powodu kresu świata i własnego życia
  • żal z powodu powszechnego cierpienia
  • żal mi za siebie i za wszystkich (wypowiedź Czechowicza)

 

najważniejsze cechy poetyki awangardowej:

– eliptyczność,

– metaforyczność,

– wizyjność,

– erudycyjność,

– brak znaków interpunkcyjnych.

Podsumowanie:

Wiersz opisuje katastrofę świata jako akt grozy i cierpienia, ale zawiera też wizję optymistycznej przyszłości – ludzkość odrodzi się po czasie pożogi. Katastrofa będzie próbą człowieczeństwa.

Pozdrawiam – Katarzyna Nowak