21.04.2020. Temat: Sufit, który dla innych był podłogą… Problematyka społeczna w „Granicy”.
Celem dzisiejszej lekcji będzie omówienie problematyki społecznej powieści Z. Nałkowskiej, charakterystyka przestrzeni zamieszkiwanej przez bohaterów oraz opisanie podziałów społecznych.
POWIEŚĆ SPOŁECZNA – odmiana powieści realistycznej. Czerpie tematy z życia współczesnego autorowi, ukazuje zwykle panoramę społeczeństwa. Przedstawione w niej działania postaci są motywowanie nie tylko psychologicznie, lecz także przez czynniki społeczne (np. status materialny).
Przykłady tzw. powieści społecznych:
- Prus, Lalka (powieść realizmu krytycznego ukazująca rozkład społeczeństwa polskiego w latach 80. XIX w.);
- Orzeszkowa, Nad Niemnem (realistyczny portret środowiska szlacheckiego zamieszkującego na Kresach w czasach popowstaniowych represji);
- Żeromski, Ludzie bezdomni (naturalistyczny portret warunków życia proletariatu i mniejszości żydowskiej w Warszawie przełomu XIX i XX w.).
Tematyka społeczna była bliska Nałkowskiej ze względu na jej poglądy. W trakcie pisania powieści związana była z grupą literacką „Przedmieścia”, której cechy to:
- środowisko skupiające pisarzy o lewicowych poglądach;
- radykalizm społeczny literatów (model literatury zaangażowanej społecznie);
- teksty literackie z pogranicza literatury i reportażu (dokument literacki);
- operowanie techniką realistyczną i naturalistyczną jako sposób opisania realiów życia warszawskiego proletariatu;
„Granica” pisana była w latach nasilającego się w kraju kryzysu, który prowadził do niepokojów społecznych, zwolnień robotników, bankructw przedsiębiorstw.
Autorski komentarz określający genezę Granicy – „Wszędzie nędza i bezrobocie, każdy spotkany na drodze człowiek, często przybyły z dalekich stron, szuka pracy i bierze jałmużnę. W Warszawie zostawiłam ten świat, gdzie paręstet ludzi z szczytu żyje po magnacku, robi spieszne fortuny. […] Ubóstwo reguluje całe istnienie nasze […]”.
Cytat za: H. Kirchner, Posłowie, [w:] Z. Nałkowska, Granica, Warszawa 1986, s. 259–260.
W swojej powieści Nałkowska przedstawia obraz polskiego społeczeństwa lat 30 XX wieku, prezentując wszystkie ówczesne warstwy społeczne:
ZIEMIAŃSTWO – hrabiostwo Tczewscy. (postacie groteskowe, nie budzące sympatii, ale to oni rządzą miasteczkiem, im podporządkowana jest „Niwa”, oni decydują o karierze Czechlińskiego i Ziembiewicza.
SZLACHTA – Ziembiewiczowie („wysadzeni z siodła”, utracili majątek i pełnią funkcję zarządców Boleborzy)
DROBNOMIESZCZAŃSTWO – Kolichowska (utrzymuje się z kamienicy)
BIEDOTA MIEJSKA, ROBOTNICY – Gołąbscy, Borboccy, Chąśbowie, Bogutowa. Najliczniejsza i najbardziej zróżnicowana grupa bohaterów powieści. Są oni ofiarami systemu politycznego i tragicznych warunków społecznych.
- Symbolem rozwarstwienia społecznego ukazanego w powieści jest kamienica ciotki Elżbiety, Cecylii Kolichowskiej. Przekrój kamienicy i opis jej mieszkańców to zobrazowanie struktury społeczeństwa polskiego lat 30. XX w.
Wykorzystując fragmenty powieści zamieszczone w podręczniku (lekcja 55, str.326-328). utworu, zgromadź informacje na temat lokatorów domu Kolichowskiej oraz warunków ich życia (opis przestrzeni)
Wykorzystaj kartę pracy lub sporządź notatkę. kamienica – karta pracy
- Losy mieszkańców kamienicy Kolichowskiej.
Gołąbscy – zostają wyeksmitowani do piwnic za niepłacenie czynszu, mąż Joasi opuszcza ją, ginie w niewyjaśnionych okolicznościach w związku z robotniczymi rozruchami w mieście; kolejni członkowie rodziny Joanny umierają z powodu nędzy życia w nieludzkich warunkach;
przez jakiś czas lokum zamieszkiwane jest przez jej brata – F. Barbockiego, ofiarę robotniczych rozruchów itd.;
- Chąśba – zwolniony z fabryki Hettnera za działalność polityczną, aresztowany przez policję w czasie rozruchów;
- Kolichowska – umiera – a wraz z nią „mieszczański” sposób myślenia o rzeczywistości.
- Interpretacja rozmowy Elżbiety z Zenonem w kontekście problematyki społecznej. Kategoryzowanie przestrzeni przez Elżbietę i jej interpretacja.
| Salon na piętrze |
| – wygodny i luksusowy salon Kolichowskiej; – komfortowe życie mieszkańców (np.: wygodna kanapa, radio, miejsce beztroskiej rozrywki). |
| Granica → PODŁOGA – SUFIT |
| Sutereny |
| – miejsce zamieszkiwane przez „ludzi-szczury”;
– piwnice zamienione na mieszkania (działalność „filantropijna”); – ograniczona powierzchnia życia (mała, klaustrofobiczna przestrzeń); – mieszkanie zamieszkiwane przez dzieci, kobietę chorą na raka oraz matkę chorą na gruźlicę; – mieszkanie „fenomen” według Elżbiety |
Podsumowanie.
Między poszczególnymi grupami społecznymi istnieje nieprzekraczalna granica, która uniemożliwia przejście z jednej warstwy do drugiej. Najbiedniejsi nie maja żadnych szans na zrealizowanie swoich celów życiowych, żyją w skrajnej nędzy. Praca jest dla nich jedynym źródłem utrzymania, chociaż pozwala im jedynie wegetować. Symboliczną granicą jest podłoga w domu Kolichowskiej. Pod ziemią mieszkają najbiedniejsi. Nałkowska w naturalistyczny sposób opisuje realia ich życia, nękające ich choroby, nędzę i głód.
21.04.2020. Temat: Kładka przez ową przepaść… Starość i śmierć w literaturze międzywojnia.
Celem lekcji jest omówienie problematyki egzystencjalnej w powieściach Z. Nałkowskiej i M. Dąbrowskiej, określenie podobieństw między bohaterkami obu powieści, wskazanie różnic w sposobie odchodzenia obu kobiet oraz objaśnienie ich przyczyn a także porównanie sposobu postrzegania starości w różnych tekstach literackich.
Młodość i starość jako tematy literackie – które były popularniejsze w tekstach?
Kult młodości u romantyków, dominacji różnych problemów młodego pokolenia w utworach literackich kolejnych epok. W dwudziestoleciu międzywojennym proces dojrzewania emocjonalnego, politycznego, narodowego Cezarego Baryki czy wybory moralne Zenona Ziembiewicza wkraczającego w dorosłe życie.
Z drugiej strony w XX w. ludzkie życie wydłuża się na tyle, że nie tylko młodość, ale i starość staje się doświadczeniem powszechnym. Najpopularniejsze literatki (M. Dąbrowska, Z. Nałkowska, M. Kuncewiczowa) portretują w swych powieściach bohaterki, które boleśnie doświadczają przemijania. Na przykład w „Granicy”: pani Kolichowska, właścicielka kamienicy, matka Ziembiewicza, panie z prowincjonalnego towarzystwa pojawiające się na przyjęciach imieninowych u pani Kolichowskiej, o których narrator odautorski mówi: „zlot widm”, „parada wiedźm”, „kongres czarownic”.
- Przeczytaj fragmenty powieści „Noce i dnie” oraz „Granica” (podręcznik, lekcja 56, str.330) W obu dostrzec można problematykę egzystencjalną, czyli refleksje na temat życia. Przedstawione w nich kobiety dokonują podsumowania doświadczeń, bilansu oczekiwań od życia i zysków w obliczu śmierci.
- Porównaj bohaterki przeżywające starość według kryteriów:
- Stosunek bohaterek do życia
- Przeżywanie starości
- Relacje z innymi ludźmi
- Refleksja egzystencjalna
Wykorzystaj kartę pracy lub zredaguj notatkę. porównanie kobiet – karta pracy
Kolichowska – Ostrzeńska – porównanie
- Wyjaśnij sens metafory „kładka przez ową przepaść”.
Przypominam, że zbliża się termin przesłania wypracowania (patrz lekcja z 15.04)
Osoby , które nie przeczytały jeszcze „Ferdydurke” powinny zrobić to jak najszybciej.
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak