19.05.2020. Temat: W nierealnym nonsensie jak we śnie… Groteska w „Ferdydurke”.
Celem lekcji jest rozpoznanie groteski w konstrukcji postaci i motywacji zdarzeń, wskazanie celu groteskowej deformacji rzeczywistości.
- Przeczytaj fragmenty powieści zamieszczone w podręczniku na s. 74 lub wysłuchaj pierwszych 15 minut audiobooka : https://www.youtube.com/watch?v=CdWwbG8K1Nw
- Wykonaj polecenia do tekstu:
- Określ czas, w jakim rozgrywają się powieściowe wydarzenia.
- Jak rozumiesz wyrażenie „pora bezduszna i nikła”.
- Przedstaw rolę pamięci w kształtowaniu psychiki człowieka.
- Dlaczego Józio w poszukiwaniu wiedzy o sobie ucieka się do tworzenia literatury? Jakie znaczenie przypisuje słowu pisanemu?
- Kim jest Pimko? Scharakteryzuj język i gestykulację tej postaci. Co nie przystaje do roli statecznego i poważnego nauczyciela?
JÓZIO JAKO BOHATER.
Charakterystyka bohatera i jego sytuacji:
– Bohater i narrator: jedna osoba;
– Czas: nierealny, nijaki, przejściowy, nieokreślony, odbierany z niechęcią przez Józia;
– Sytuacja: nieokreślona;
– Sen: wykładnik lęku, antycypacja przemiany, sugestia onirycznego odczytania wydarzeń jako dziejących się w marzeniu sennym;
– Narracja: Józio nie relacjonuje wydarzeń z przeszłości, ale staje się piętnastolatkiem i przedstawia swoje przygody z okresu dojrzewania, jakby działy się aktualnie; bohater jest jednocześnie trzydziestolatkiem i osobą sprzed lat; pamięć przeszłości – destrukcyjna, przykra
Józio
nastolatek trzydziestolatek
faza przejściowa faza dojrzała
chłystek człowiek
nieokreśloność forma
bohater w czasie przemiany
- Analiza relacji między bohaterami powieści na podstawie fragmentu.
Pozorna motywacja realistyczna (troska ciotek o przyszłość siostrzeńca – wybór zawodu), odejście od logiki (status kobieciarza wątpliwym dobrodziejstwem), wreszcie absurd (koniarz jako ewentualne hobby) oraz presję wywieraną na Józia, który sprawia rodzinie kłopot swoim niedookreśleniem.
„usiłowały na mnie wpływać, abym się ustabilizował jako ktoś…”
„niech będzie wiadomo… niech będzie wiadomo…”
CIOTKI ——————- JÓZIO ——————- LEKARZ, KOBIECIARZ, KONIARZ
Postawa profesora Pimki – najpierw jest zaskoczony podwójną rolą Józia we własnej świadomości, potem zniewala nastolatka, poniża go (cip, cip), a ten jest bezradny.
„on usiadł, wobec czego i ja musiałem usiąść…”
„wziął mnie za rękę i wyprowadził z domu…”
PROFESOR ———————- JÓZIO ———————- SIOSTRZENIEC, AUTOR, UCZEŃ
Elementy satyry i groteski w konstrukcji postaci profesora Pimki.
|
Sposób przedstawienia profesora Pimki |
|
| satyra |
groteska |
| świadome przejaskrawienie ujemnych cech, typowych, powtarzalnych, ujęcie komiczne | absurdalne zachowania, karykaturalne cechy, deformacja, zderzenie śmiechu z grozą |
| kulturalny filolog z Krakowa, drobny, mały, chuderlawy, łysy i w binoklach…
w sumie książka niezła, to jest, chciałem powiedzieć, raczej trójka z plusem… A ducha dziejów znamy? A ducha cywilizacji helleńskiej? A ducha galijskiej, ducha umiaru i dobrego smaku? […] A ducha języka? Jak się mówi: „wykonywa”, czy też „wykonuje”? |
stojąc na straży wartości kulturalnych, do których bez kwestii należy i ciotka, zwłaszcza że umarła
Cip, cip, cip, autor! Pimko ją szczypnął – szczypnięta służąca nie mogła dłużej lamentować… |
- Analiza walki bohatera z formą.
„…Ach, stworzyć formę własną! Przerzucić się na zewnątrz! Wyrazić się! Niech kształt mój rodzi się ze mnie, niech nie będzie zrobiony mi!”
„…na widok tej Formy [profesora], tak przeraźliwie zdawkowej i doszczętnie zbanalizowanej, rzuciłem się na moje teksty…”
Refleksje na temat formy można interpretować jako próby odnalezienia kompromisu w życiu społecznym, w którym jednostka poddawana jest presji otoczenia. Wysiłki bohatera spełzły na niczym. Zostaje zmuszony do pewnych zachowań.
FORMA – stereotypy, schematy, wzory, ale i zasady, konwencje, normy, które dyktują człowiekowi sposoby postępowania i zachowania.
Termin forma jest dla Gombrowicza kluczowy i odsyła nie tylko do relacji międzyludzkich, lecz także określa sposób, w jaki człowiek poznaje świat, opisuje go i w nim istnieje.
- Forma rodzi się wtedy, kiedy spotyka się kilkoro ludzi i wszyscy natychmiast przyjmują jakiś styl zachowania.
- Formę wymyślamy wtedy, kiedy czyjeś zachowanie wydaje nam się groźne i niezrozumiałe, kiedy spotykamy kogoś po raz pierwszy lub gdy znajdziemy się w zupełnie nowej sytuacji.
- Formę odkrywamy wtedy, gdy zastanowi nas codzienny rytuał ubierania się, sprzątania itp.
Gombrowicz rozumiał, że forma jest niezbędna, jednak jako skrajny indywidualista czuł się nią skrępowany. Dlatego bawił się formą, prowadząc z innymi ciągłą grę.
Gombrowicz dowodzi, że nasze „Ja” zależy w gruncie rzeczy od innych ludzi. Istotę człowieka określa to, co dzieje się między nim a innymi. Fakt, że naszym życiem rządzi forma, która jest nam przez kogoś narzucana i którą my sobie i otoczeniu narzucamy, oznacza, że jesteśmy wiecznymi aktorami i gra jest naszym stanem naturalnym.
Osobowość człowieka składa się ze sfery niedojrzałej, pozostałej z okresu dzieciństwa i wczesnej młodości, oraz ze sfery dojrzałej, określanej przez kulturowe formy. Człowiek usiłuje walczyć o swoją niezależność, ale jest uzależniony od otoczenia. Gombrowicz wykorzystał groteskę jako sposób wyrażenia swojej teorii.
- Odpowiedz na pytanie:
Jaki jest, Twoim zdaniem cel groteskowej deformacji rzeczywistości w Ferdydurke?
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak