04.05.2020. Temat: Przypnę ludzkości skrzydła… Utopia naukowa w „Lalce”.
Celem lekcji jest scharakteryzowanie Wokulskiego, Ochockiego i Geista jako uczonych idealistów, omówienie zadań stawianych przed nauką przez pozytywistów, przedstawienie sposobu postrzegania naukowców przez społeczeństwo polskie i francuskie.
Utopia – (z gr. dosłownie „nie-miejsce”, kraj nigdzie nieistniejący) – literacka wizja modelowego, doskonałego państwa i społeczeństwa. (więcej – podręcznik str. 325). W sensie potocznym utopią nazywamy mrzonkę, nierealny pomysł.
Podstawowe cechy światopoglądu pozytywnego, które mogły stać się fundamentem ówczesnych utopii techniczno-cywilizacyjnych, np:
– scjentyzm → kult nauki → marzenia o nowej cywilizacji opartej na nauce (wiedzy) i najnowszych osiągnięciach techniki;
– optymizm poznawczy→ wiara w poznawalność mechanizmów rządzących światem → cywilizacja przyszłości będzie pozbawiona wcześniejszych ograniczeń;
– utylitaryzm → idea użyteczności społecznej → nowoczesne społeczeństwo przyszłości jako samowystarczalna i funkcjonalna struktura/funkcjonalność wynalazków ułatwiających codzienne życie.
Dla pozytywistów scjentyzm był czymś rodzaju religii. Wierzyli oni, że nauka nie tylko odpowie wkrótce na wszystkie najważniejsze pytania ludzkości, lecz także pomoże w realizacji marzenia o szczęśliwym świecie.
Z perspektywy zajęć poświęconych Lalce Prusa najważniejsze wydaje się przywołanie koncepcji społeczeństwa fazy pozytywnej, która w ujęciu Comte’a jest zwieńczeniem procesu doskonalenia się cywilizacji ludzkiej. Społeczeństwo tej fazy ma charakter przemysłowy, a dynamiką jego rozwoju rządzą prawa ekonomii. Władzę przejmują elity naukowe, które dzięki wiedzy i umiejętnościom są w stanie sprawować racjonalne rządy.
- Zapoznaj się z fragmentami powieści (podręcznik, s. 346–348 nowe wydanie, 322 -324 stare wydanie).
Wszystkie trzy fragmenty łączy postać głównego bohatera, który został ukazany w różnych sytuacjach: młodość Wokulskiego w kontekście wspomnień Rzeckiego; spotkanie Wokulskiego z Geistem w Paryżu; rozmowa Wokulskiego z Ochockim na temat jego naukowych projektów/marzeń. Wspólnym tematem fragmentów jest nauka, marzenia z nią związane oraz stosunek ludzi do wynalazców i ich dzieł.
- Charakterystyka wynalazku, jego funkcjonalności oraz stosunku ludzi do wynalazcy i jego dzieła.
Wykorzystując informacje zawarte we fragmentach oraz znajomość całej powieści uzupełnij tabelę.
| Wokulski | Geist | Ochocki | |
| Wynalazek | |||
| Funkcja wynalazku | |||
| Rzeczywiste efekty | |||
| Stosunek ludzi do wynalazku i wynalazcy |
swoje ustalenia porównaj z załącznikiem Wynalazki – załącznik
- Bolesław Prus sceptycznie patrzy na możliwości nauki w 2. połowie XIX w. Sceptycyzm ten został osiągnięty przez;
– skontrastowanie postaci naukowców (wynalazców) ze zwykłymi ludźmi, którzy nie rozumieją istoty ich działań;
– sposób kreacji postaci (etymologia nazwiska francuskiego wynalazcy podkreśla fantastyczny rodowód bohatera);
– ukazaniu rzeczywistych efektów działań naukowców (ich plany pozostają w sferze marzeń); – wynalazki, które miały stać się fundamentem nowej cywilizacji, pozostały w sferze marzeń (jedynym „zrealizowanym” wynalazkiem jest materiał wybuchowy Geista, który został wykorzystany w doskonaleniu technik zabijania ludzi);
– skontrastowanie postaci wynalazców z innymi ludźmi, przez których ci pierwsi są traktowani jako dziwacy, oszuści, wariaci itd.;
– sceptycyzm Prusa został dodatkowo spotęgowany przez skontrastowanie utopijnych marzeń naukowców z rzeczywistością
Temat: Stylowe zróżnicowanie języka polskiego.
Celem lekcji jest umiejętność dostrzegania różnicy między stylem i językiem, charakteryzowanie różnych odmian języka, analiza cech stylu publicystycznego.
Styl tekstu wynika z wyboru środków językowych spośród wszystkich elementów występujących w języku. Wybór ten zależy od kilku czynników, takich jak:
– konieczność ukształtowania tekstu tak, by najlepiej służył założonemu celowi,
– dopasowanie tekstu do sytuacji, do tematu wypowiedzi i do odbiorcy,
– dążenie do ukształtowania wypowiedzi w sposób oryginalny, podkreślający indywidualność autora.
Styl powinien być:
– jasny, m.in. słownictwo zrozumiałe dla odbiorcy, nienadużywanie terminologii i słownictwa fachowego, wyrazów przestarzałych i erudycyjnych,
– prosty, czyli brak wyrazów modnych, zbędnych ozdobników, wyrażeń pretensjonalnych,
– żywy, np. wykorzystujący różne typy zdań,
– zwięzły, tzn. bez wyrazów niewnoszących nic do treści,
– obrazowy, np. zawierający figury stylistyczne, frazeologizmy, sentencje i przysłowia.
Gdy wypowiadamy się w języku, ujawniamy swoją indywidualność. Jednak na naszą wypowiedź wpływają także inne czynniki: środowisko społeczne i zawodowe, w którym się obracamy, rola społeczna czy miejsce zamieszkania. Uwzględniając te wpływy możemy podzielić język narodowy na odmiany.
Odmiany języka narodowego:
- Ogólna (język literacki, język potoczny)
- Środowiskowa (zawodowa)
- Terytorialna (dialekty, gwary)
Każda z tych odmian występuje w formie pisanej i mówionej. Odmianę ogólną polszczyzny, dzielimy na oficjalną, określaną jako język literacki, oraz nieoficjalną, używaną w codziennej komunikacji – język potoczny (kolokwialny). Współczesne językoznawstwo uznaje, że centrum polszczyzny, tj. ośrodkiem, z którego wywodzą się inne odmiany języka, jest właśnie język potoczny.
Przeczytaj fragmenty „Lalki”. Rozpoznaj, która postać z Lalki wypowiada w powieści podane słowa. Wskaż charakterystyczne cechy stylu wynikające z przynależności środowiskowej, zawodowej, terytorialnej.
Sag mir – powiedz mi: was is das? co jest to? Das is Schublade – to jest szublada. Zobacz, co jest w te szublade. Es ist Zimmt – to jest cynamon. Do czego potrzebuje się cynamon? Do zupe, do legumine potrzebuje się cynamon. Co to jest cynamon? Jest taki kora z jedne drzewo. Gdzie mieszka taki drzewo cynamon? W Indii mieszka taki drzewo. Patrz na globus – tu leży Indii. Daj mnie za dziesiątkę cynamon… O, du Spitzbub!… jak tobie dam dziesięć raz dyscyplin, ty będziesz wiedział, ile sprzedać za dziesięć groszy cynamon…
– Żebym ja pana nie znał, tobym myślał, że pan robi zły interes, ale że ja pana znam, więc ja sobie myślę, co pan robi… dziwny interes. Nie tylko pan zakopuje w mury gotówkę i traci na tym z dziesięć procentów rocznie, ale jeszcze chce pan zapłacić trzydzieści tysięcy rubli więcej… Panie Wokulski – dodał biorąc go za rękę – nie zrób pan takie głupstwo. Ja pana proszę… […] Git!… Ja mogę dać jeszcze z parę Żydki, po pięć rubelków… Zrobi się taka licytacja, co pan może zapłacić za ten dom choćby sto pięćdziesiąt tysięcy i nikt nie zmiarkuje, jaki jest interes…
Dawniej robiłem stolarszczyznę i nie mogłem nadążyć. Za jakie parę lat odłożyłbym z tysiąc rubli. Ale spaliłem się tamtego roku i już nie mogę przyjść do siebie. Drzewo, warsztaty, wszystko poszło na węgiel, a mówię łasce pana, był taki ogień, że najtwardsze pilniki stopiły się jak smoła. Kiedym spojrzał na pogorzel, tom ino plunął ze złości, ale dziś nawet mi szkoda tej śliny…
Żaraż pójdę, tylko był tu jeszcze pan. […] On niby, żeby tak, to nic nie mówił. Tylko pytał się: kiedy pan jest w domu? A ja powiedziałem: koło dziesiąty ż rana, i wtedy on powiedział, że przyjdzie jutro o dziesiąty, ino na minutkę.
– Poszłam na groby – mówiła dalej dziewczyna – myślałam, że się trochę rozerwę. Gdzie tam, com wspomniała o starej, to aż mi łzy pociekły ze złości. Zaczęłam prosić Pana Boga, ażeby albo starą choroba zatłukła, albo żebym ja od niej wyszła. I widać Bóg wysłuchał, kiedy ten pan chce mnie zabrać.
– Szanowni panowie – […] – Poważyłem się fatygować szanownych panów w pewnym… nader ważnym interesie publicznym, który, jak to wszyscy czujemy, powinien zawsze stać na straży naszych interesów publicznych… Chciałem powiedzieć… naszych idei… to jest… […] Stronę fachową kwestii raczy objaśnić nam łaskawie pan Wokulski, człowiek… człowiek fachowy. Pamiętajmy jednak, panowie, o obowiązkach, jakie na nas wkłada troska o interesa publiczne i ten nieszczęśliwy kraj…
Swoje odpowiedzi porównaj z załącznikiem cechy stylu wypowiedzi
Przypomnij sobie rodzaje stylów funkcjonalnych języka. Wykorzystaj w tym celu miniprzewodnik po stylach funkcjonalnych w podręczniku.
Przeczytaj fragment książki Rosjanie w Warszawie A. Tuszyńskiej (podręcznik, s. 353–354 nowe wydanie, s. 329 stare wydanie) i wykonaj polecenia do tekstu.
cechy charakterystyczne dla stylu publicystycznego na podstawie tekstu A. Tuszyńskiej:
– wyrażanie opinii autora (funkcja ekspresywna wypowiedzi) poprzez zastosowanie związków frazeologicznych, zwrotów o charakterze emocjonalnym, subiektywnym, dobitnych sformułowań;
– nastawienie perswazyjne, dążenie do kształtowania opinii publicznej (funkcja impresywna);
– wykorzystanie wyrazów i zwrotów z mowy potocznej obok słownictwa specjalistycznego, naukowego;
– włączanie poetyzmów, figur stylistycznych w celu obrazowego przedstawienia treści;
– zróżnicowana składnia ożywiająca tok wypowiedz
Podsumowanie: język to najdoskonalszy system, którego ogromne możliwości wynikają nie tylko z bogactwa znaków, ale z możliwości ich wyboru i łączenia w teksty o różnych stylach i funkcjach.
Katarzyna Nowak