28.04.2020. Temat: Obraz społeczeństwa w „Lalce”.
Celem lekcji jest scharakteryzowanie środowiska i grup społecznych przedstawionych w powieści, przedstawienie oceny polskiego społeczeństwa dokonanej w utworze Prusa, rozpoznanie w tekście elementów potwierdzających kryzys światopoglądu pozytywistycznego.
Każda powieść realistyczna XIX miała ambicję pokazania szerokiej panoramy społecznej. Jej autor nie pozostawał jednak jedynie obserwatorem, lecz przyjmował wobec opisywanej rzeczywistości postawę krytyczną – oceniał i sugerował możliwe zmiany. Podobnie postąpił Prus w „Lalce”. Zamierzał stworzyć powieść stanowiącą panoramę współczesnego pisarzowi społeczeństwa i jego problemów. Jego zamiarem, jak sam podkreślał, było „przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”. Pierwotny tytuł utworu „Trzy pokolenia” wskazywał na wielowątkowość oraz rozległość tematyczną i czasową utworu.
Społeczeństwo, które Prus przedstawił w „Lalce” ma charakter kastowy – poszczególne środowiska są zamknięte i mają własne obszary aktywności.
ARYSTOKRACJA – Tomasz łęcki i jego córka Izabela, ciotka Hortensja (siostra Łęckiego), książę, baron Dalski, Baron Krzeszowski, hrabia Anglik, Wąsowska, prezesowa Zasławska, Starski
MIESZCZAŃSTWO – Ignacy Rzecki, Minclowie, Szlangbaumowie, Helena Stawska, wymienieni z nazwiska i anonimowi mieszkańcy Warszawy, których poznajemy już w I rozdziale powieści: „właściciele składów bielizny i składów win, fabrykanci powozów i kapeluszy, […] posiadacze kamienic”.
INTELIGENCJA – studenci odwiedzający winiarnię Hopfera, studenci z kamienicy Łęckich, doktor Szuman, Julian Ochocki
LUD – Węgiełek, Wysocki, Maria („Magdalenka”)
WOKULSKI żyje jakby na skrzyżowaniu różnych środowisk i klas społecznych, co pogłębia jego kłopoty z tożsamością.
- Z pochodzenia zubożały szlachcic, ale odrzucający szlacheckie ambicje ojca.
- Z wykształcenia i naukowych aspiracji inteligent.
- Jednocześnie jest kupcem nieakceptującym własnej profesji, która przecież przyniosła mu majątek.
- Bywa na arystokratycznych salonach i marzy o zdobyciu panny z arystokratycznej rodziny, ale niejednokrotnie wyraża dystans do tej klasy społecznej.
Jedynym miejscem, gdzie mogą się spotkać przedstawiciele poszczególnych środowisk jest sklep, który pełni w związku z tym funkcję centrum powieściowej przestrzeni.
- Charakterystyka arystokracji i mieszczaństwa w kontekście losów Wokulskiego.
Przeczytaj fragmenty powieści dotyczące konkretnych postaci zawarte w załączniku. Określ bohatera fragmentu i wskaż cechy jego osobowości.
Charakterystyka arystokracji i mieszczaństwa
- Przeczytaj fragmenty powieści zamieszczone w podręczniku (lekcja 61 Obraz społeczeństwa…) i
- Rozstrzygnij, czy poszczególne warstwy tworzą organiczną całość – społeczeństwo
Organicyzm – wyprowadzona z filozofii Spencera koncepcja porównująca społeczeństwo do żywego organizmu (patrz podręcznik str.254)
- Przeanalizuj i wykonaj polecenia do tekstu zawarte w podręczniku
Wnioski:
„Lalka” krytycznie ukazuje panoramę społeczeństwa polskiego końca XIX wieku. Zakorzeniona w feudalizmie struktura społeczna jest skostniała i mocno anachroniczna, utrudnia możliwość działania energicznym, twórczym jednostkom.
Warstwy społeczne ze sobą nie współpracują: arystokracja to grupa próżniacza, zdegenerowana, niezdolna sprostać zadaniom stawianym przez epokę.
Mieszczaństwo skupia się na „robieniu pieniędzy” i nie myśli o sprawach publicznych.
Pogrążony w nędzy i wykorzystywany przez wszystkich lud egzystuje na granicy przetrwania, zaś inteligencja jest zbyt nieliczna i słaba ekonomicznie.
Członkowie niższych warstw nie mają szans na awans społeczny, dlatego marnuje się odromny potencjał ludzki.
Powieść dokonuje też rozrachunku z programem pozytywistycznym i jego hasłami (praca organiczna, praca u podstaw). Są one rozczarowujące. Filantropia służy bardziej poprawieniu samopoczucia bogatych niż niesieniu realnej pomocy. Pasjonaci nauki nie mają w kraju szans na rozwój. Hasło asymilacji Żydów zdewaluowało się wobec rosnących nastojów antysemickich, a emancypacja kobiet nie będzie możliwa jeśli nie dostaną one szansy na ekonomiczną niezależność.
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak