06.04.2020.
Temat: Za co oni mają wszystkich Żydów bić? – Przeciw antysemityzmowi.
W XIX wieku ludność żydowska stanowiła na ziemiach polskich odrębną grupę etniczną i religijną. Polityka władz carskich, które podżegały do waśni, oraz dawny polski antysemityzm wywołały zjawisko tzw. Pogromów żydowskich, czyli zbiorowych napaści na Żydów. Przeciwko temu zjawisku wystąpiła Maria Konopnicka w noweli „Mendel Gdański”.
Cele lekcji:
- scharakteryzowanie tytułowego bohatera i opowiedzenie zdarzeń przedstawionych w utworze;
- przedstawienie sporu między zegarmistrzem a Mendlem (sformułowanie argumentów obu stron konfliktu);
- objaśnienie, w jaki sposób nowela nawiązuje do haseł polskiego pozytywizmu;
- objaśnienie, na czym polega stereotypowość w myśleniu zegarmistrza.
- Definicja stereotypu, przejawy funkcjonowania myślenia stereotypami.
Stereotyp to uproszczony obraz rzeczywistości, najczęściej oparty na fałszywej wiedzy o świecie; geneza stereotypów jest związana z przesądami oraz uprzedzeniami społecznymi;
Myślenie stereotypowe przejawia się w języku naturalnym (np. metaforyczne znaczenia nazw narodowości, zawodów itd.)
Stereotypy, upraszczając rzeczywistość, ułatwiają jej kategoryzowanie (np. stereotypy odnoszące się do rozmaitych nacji konsolidują grupę w opozycji do wyimaginowanego „innego”).
Stereotyp Żyda
– żyd w znaczeniu przenośnym to: ‘człowiek, którego religią są pieniądze, szachraj, handlarz, kramarz, tandeciarz, człowiek wyrachowany, lichwiarz […] przezwisko Żyd niekoniecznie oznacza wyznawcę Mojżesza, dawane jest ludziom chciwym, przebiegłym, szukającym zysku’ (metaforyczne znaczenie rzeczownika opisane w Słowniku warszawskim);
– żydostwo ‘ szachrajstwo’
– frazeologizmy: żydowski świadek ‘fałszywy, sprzedajny’, żydowska polityka ‘podstępna’, żydowski grzyb ‘trujący’, żydowska głowa ‘kupiecka’,
żydowska wiara ‘mocna’, liczmy się jak Żydzi ‘dokładnie’ itd.
- Zjawisko asymilacji Żydów z Polakami. Informacje na temat kwestii żydowskiej w programie społecznym warszawskiego pozytywizmu; stosunek mniejszości żydowskiej do projektu asymilacji,
Asymilacja Żydów – włączenie ich w narodową społeczność, uznanie za równoprawnych obywateli i wspólne z nimi działanie na rzecz rozwoju ekonomicznego kraju.
Warszawa w 2. połowie XIX w. była miastem wielonarodowościowym (np. mniejszość żydowska stanowiła blisko 30% mieszkańców), Żydzi, mieszkając w getcie, znajdowali się na marginesie życia społecznego; Mniejszość żydowska eksponowała swoją odmienność m.in. za pomocą języka, strojów, religii;
Program asymilacji ukształtował się wśród postępowej warszawskiej inteligencji, proces asymilacji miał polegać na stopniowej polonizacji mniejszości (m.in. narzędziem asymilacji miały być szkoły polsko-żydowskie);
Projekt asymilacji spotkał się z rozmaitymi reakcjami po stronie mniejszości żydowskiej (np. jej zwolennikami była żydowska inteligencja oraz bogaci kupcy i fabrykanci. Biedni Żydzi wyrażali swój sprzeciw wobec tendencjom asymilacyjnym, gdyż bali się wynarodowienia).
- Analiza fragmentów utworu. Interpretacja rozmowy Mendla z zegarmistrzem, charakterystyka sporu między Mendlem a zegarmistrzem – gromadzenie argumentacji stron.
Analizując fragment noweli (podręcznik, lekcja nr 55) uzupełnij tabelę.
| Zegarmistrz |
Mandel Gdański |
|
przedstawienie bohaterów sceny |
|
| przykład – mieszkaniec Warszawy,
|
stary Żyd mieszkający od wielu lat w Warszawie |
|
argumenty w sporze |
|
| przykład – Żydzi nie są Polakami (są obcy) (Żyd zawsze Żydem!; Za to, że Żydy!)
|
Mendel całe życie mieszka w Polsce, – uczciwie pracuje na utrzymanie swojej rodziny |
Swoje odpowiedzi porównaj z materiałem w załączniku. Mendel Gdański – załącznik
Wnioski: – argumenty zegarmistrza oparte są na stereotypach (uogólnieniach); – przytaczane argumenty świadczą o niewiedzy zegarmistrza; – argumenty ośmieszają sposób myślenia bohatera.
Argumenty Mendla są rzeczowe, potwierdzone życiowym doświadczeniem; – odpowiedzi Mendla są racjonalne; – wypowiedzi Żyda są obrazowe, a dzięki temu – sugestywne.
- Dydaktyczny charakter noweli Konopnickiej.
| Argumenty zegarmistrza | Kontrargumenty Mendla |
| (Bić Żydów) za to, że Żydy! Żyd zawsze Żydem | Nie można karać człowieka za to, kim się urodził, gdyż nie ma on na to wpływu (jednostkę można oceniać tylko za to, jakim jest człowiekiem, a nie za przynależność narodową czy religijną). |
| Każdy Żyd ma swoje wykręty | Na zarzut obcości Mendel odpowiada, że od wielu lat mieszka wśród Polaków, stał się częścią społeczności Warszawy; zwraca uwagę na swoją pracę na rzecz zbiorowości. |
| Każdy Żyd byle pieniądze miał. | Żydzi nie różnią się niczym od innych nacji; nie mają specyficznych atrybutów, które predestynowałyby ich do zarabiania pieniędzy. |
| Was, Żydów, legnie się jak tej szarańczy, a zawsze to żywioł cudzy. | Mendel podkreśla zmiany zachodzące wśród społeczności żydowskiej (jego rodzice mieli piętnaścioro dzieci, on sam – sześcioro, córka – tylko jednego syna). Wnuk jest wychowywany w duchu asymilacji (imię łączące tradycję judaistyczną i chrześcijańską). Bohater powołuje się również na znaczenie swojego nazwiska (przymiotnik gdański jest dla niego synonimem polskości). |
- Odnajdź w wypowiedziach Mendla przekonania nawiązujące do pozytywistycznego systemu wartości (utylitaryzm, kult pracy, tolerancja).
Odpowiedź na pytanie 5 prześlij na kata.nowak@wp.pl do 9 kwietnia.
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak