15.06.2020. Temat: Piewca miłości tkliwej – Franciszek Karpiński.
Chociaż oświecenie kojarzy się z kultem rozumu i postępu, to w epoce tej rozwinął się także sentymentalizm – prąd literacki głoszący pochwałę uczucia, prostego człowieka i wiejskiej przyrody. Na lekcji poznamy jeden z wierszy Franciszka Karpińskiego, czołowego reprezentanta sentymentalizmu.
Sentymentalizm to prąd literacki oświecenia, odmienny od klasycyzmu, ale nie konkurencyjny wobec niego, gdyż skierowany do innego odbiorcy: mieszczaństwa i drobnej szlachty. Według sentymentalistów najważniejszą wartością było uczucie. Poeci tego nurtu czynili bohaterem literatury zwykłego człowieka, często stylizowanego na człowieka z ludu, obdarzonego jednak „czułym sercem” – kochającego, wrażliwego, indywidualistę. Miłość w ujęciu sentymentalistów to uczucie bliskości, tkliwości, często przepojone melancholią, poczuciem niespełnienia, ale dalekie od gwałtowności i buntu. Wyznania miłosne są wypowiadane zwykle na tle wiejskiej przyrody – pięknej, łaskawej dla człowieka, pielęgnowanej jego ręką. Opis natury jest subiektywny, nacechowany emocjonalnie, gdyż przyroda współodczuwa razem z kochankami. Na wzór poetów ludowych sentymentaliści kreowali psychologię bohaterów, odwołując się do analogii między człowiekiem i światem przyrody, postulowali ideał prostoty i melodyjności wiersza. Preferowane przez nich gatunki to wiersz liryczny, sielanka, pieśń, romans sentymentalny, opera komiczna.
W Polsce ośrodkiem propagującym sentymentalizm był dwór książąt Czartoryskich w Puławach. Tworzyli tam między innymi Franciszek Dionizy Kniaźnin, Maria z Czartoryskich Wirtemberska, Józef Wybicki oraz sama księżna Izabela – założycielka ogrodów w stylu angielskim.
Wykorzystując powyższe informacje wypełnij kartę pracy: Sentymentalizm – karta pracy
Przeczytaj rozdziały: „Sentymentalizm” i „Franciszek Karpiński” zamieszczone w lekcji n portalu e-podręczniki i wykonaj ćwiczenie 1.
Najbardziej znanym utworem Franciszka Karpińskiego jest sielanka Laura i Filon, do której skomponowano też melodię (utwór jest śpiewany do dziś). Mimo iż bohaterowie mają imiona i pasterskie rekwizyty zaczerpnięte z tradycji antycznej, poeta przedstawia świat sentymentalnych uczuć. Mówi w utworze o ponadczasowych prawach miłości i zachowaniach kochanków, różnej psychologii zakochanego mężczyzny i zakochanej kobiety.
SIELANKA – gatunek liryczny (czasami z elementami epickimi lub dramatycznymi) wywodzący się ze starożytnej poezji greckiej. Sielanka przedstawiała miłosne perypetie i codzienne problemy bohaterów stylizowanych na mieszkańców wsi – pasterzy, rolników, myśliwych – wiodących beztroskie życie na łonie pięknej, przychylnej człowiekowi natury.
Posłuchaj studyjnych nagrań utworu Laura i Filon w wykonaniu Anny Marii Jopek oraz Wandy Warskiej. Która wersja, twoim zdaniem lepiej oddaje nastrój wyznań Laury?
https://www.youtube.com/watch?v=i4TACazmgfU
https://www.youtube.com/watch?v=agyobUo7hYQ
Przeczytaj tekst utworu zamieszczony w podręczniku. Możesz też wykorzystać link i dodatkowo wysłuchać recytacji utworu.
Po przeczytaniu i wysłuchaniu utworu przeczytaj wskazówki do analizy i interpretacji utworu i odpowiedz na pytania zamieszczone pod tekstem.
Charakterystyka Laury i sposobu odczuwania miłości przez kobietę:
- Laura jest młodą pasterką, ma długie włosy. Jest zakochana w Filonie, umawia się na wieczorne spotkanie z ukochanym, tęskni z nim, spieszy się, aby nie spóźnić się na spotkanie.
- Dba o swego chłopca, zabiera dla niego koszyk malin, plecie mu wieniec z róż. Planuje, że owoce będą spożywać wspólnie.
- Kiedy nie spotka Filona pod umówionym jaworem, podejrzewa go o zdradę, niestałość w uczuciach. Jest zazdrosna o inną pasterkę, Dorydę. Zarzuca sobie naiwność. Gwałtownie reaguje na myśl o zdradzie – tłucze koszyk, rwie wieniec, płacze.
- Wyraża się w sposób emocjonalny.
- Gdy Filon wychodzi z ukrycia, Laura uspokaja się, przyjmuje jego tłumaczenia, zapewnia o miłości. Okazuje silne emocje.
Charakterystyka Filona i sposobu odczuwania miłości przez mężczyznę:
- Filon przychodzi na spotkanie dużo wcześniej. Jest niecierpliwy. Jego pomysł na ukrycie się jest spontaniczny, pasterz chce się dowiedzieć, co naprawdę czuje do niego dziewczyna, co o nim myśli. Nie spodziewał się tak gwałtownej reakcji Laury, ale jest zadowolony, bo przekonał się o szczerości jej uczuć. Chce związać swoją przyszłość z Laurą, mówi „A stąd szczęśliwość moję układać”, „Światło moje wpośród nocy! Zagrodo mego spokoja!”. Wyróżnia ją spośród innych pasterek. Utwierdza ją w przekonaniu, że całkowicie uległ sile miłości. Pragnie całować swoją wybrankę.
Charakterystyka scenerii schadzki kochanków. Nastrój utworu. Typowe dla sentymentalizmu rekwizyty towarzyszące spotkaniom bohaterów:
- Kochankowie to pasterze, więc spotykają się na łonie natury.
- Spotykają się oczywiście wieczorem, w świetle księżyca, pod jaworem (za borem), jest cisza, są sami; wieniec, który Laura przynosi na spotkanie, sama uplotła, by podarować go ukochanemu, zerwała maliny, które mają jeść razem.
- Filon mówi o Laurze: „Światło moje wpośród nocy! Zagrodo mego spokoja!” – są to określenia związane z życiem na wsi.
- Motyw koszyka i wieńca powtarza się w sielance kilkukrotnie na zasadzie analogii. Koszyk i wieniec to symbole miłości, Laura, niosąc je na spotkanie, chce w ten sposób wyrazić swoje uczucia. Zniszczenie tych rekwizytów ma również swoje znaczenie, wyraża rozczarowanie miłością, przekonanie o końcu związku.
Odpowiedz na pytanie:
Które z wymienionych na początku lekcji cech sentymentalizmu można znaleźć w utworze Karpińskiego?
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak