Uncategorized

język polski I P4

20.05.2020. Temat: Spotkanie z innym czy z samym sobą? Refleksje Europejczyków nad cywilizacją.

Celem lekcji jest porównanie relacji między Europejczykiem a przedstawicielami odmiennej kultury w  tekstach oraz opisanie dwóch sposobów prowadzenia narracji w omawianych utworach.

Na lekcji przyjrzymy się dwóm sposobom widzenia „obcego” – człowieka należącego do innej kultury.

 

Frazeologizmy odnoszące się do Europy i Afryki; rekonstrukcja  językowego obrazu świata:

  • Europa: „Stary Kontynent” – eksponowanie cechy długowieczności, Europa jako kolebka cywilizacji, kultury; wartościujący charakter epitetu „stary”.
  • Afryka: „Czarny Kontynent”, „Czarny Ląd” –  eksponowanie cechy odnoszącej się do barwy skóry mieszkańców Afryki, „czarny” – tożsamy z sensem ‘inny’, ‘inni niż biały’.

 

  1. Obraz Czarnego Lądu we współczesnych mediach – na ile medialny obraz Afryki nawiązuje do powszechnie znanych stereotypów, a na ile stara się im przeciwstawić?, jaki obraz Afryki dociera do „przeciętnego” odbiorcy za pośrednictwem mediów?

 

  • Wizerunek Afryki i jej mieszkańców nie jest jednoznaczny.
  • W przekazach telewizyjnych dominuje ujęcie stereotypowe (powszechna bieda mieszkańców Afryki, zacofanie cywilizacyjne, prymitywizm, wojny domowe itd.).
  • Afrykański kontynent jest traktowany jako przestrzeń jednorodna pod względem kulturowo-cywilizacyjnym.
  • „Przekazy stereotypowe” są nastawione na wzbudzenie wśród odbiorców uczucia współczucia oraz przeświadczenia o konieczności pomocy ludziom mieszkającym w Afryce (mieszkaniec Europy zostaje ustawiony w pozycji kogoś, kto dysponuje możliwościami pomocy Afrykańczykom).
  • Niektóre programy starają się przedstawić prawdziwy obraz kontynentu i życia jego mieszkańców (rozmaite programy edukacyjne, podróżnicze itd.).
  • Programy podróżnicze, ukazując odmienną perspektywę widzenia „inności” kulturowo-cywilizacyjnej, są nastawione na przedstawienie Afryki w jej bogactwie, różnorodności i odmienności.

 

  1. Przyczyny europejskiej ekspansji cywilizacyjnej w przeszłości oraz koszty europejskich misji cywilizacyjnych.
  • Renesansowa ciekawość świata (łac. vita activa).
  • Kryzys średniowiecznych poglądów na świat.
  • Kryzys ekonomiczny (np. poszukiwanie nowych dróg handlowych do Indii).
  • Dla mieszkańców Europy podróże do dalekich krain były szansą na zdobycie fortuny.
  • „Pokusa kolonializmu” polegała m.in. na tym, że Europejczyk poza granicami swojego kontynentu stawał się wolnym człowiekiem, żyjącym„poza dobrem i złem”, w świecie Innego mógł robić, co chciał.
  • Poznaniu świata Innego towarzyszyła zagłada tego świata.
  1. Przeczytaj wprowadzenie do lektury (lekcja nr 48), a następnie zapoznaj się z fragmentami tekstów zamieszczonych w podręczniku (s. 270–273 lub 252-255 – stare wydanie). Po przeczytaniu wykonaj polecenia do tekstów.

 

  • Teksty ukazują spotkanie Europejczyka z odmienną kulturą (cywilizacją).
  • Teksty ukazują bezpośrednią konfrontację Europejczyka z Innym.
  • Teksty powstały w różnych epokach (oświecenie / XX w.).
  • Teksty stanowią przykłady dwóch różnych konwencji gatunkowych (robinsonada, reportaż).
  • Tekst Defoe to stylizacja na pamiętnik rozbitka, tekst Kapuścińskiego jest przykładem literatury faktu.
  • Prezentują odmienny stosunek do Innego i jego świata.

 

INNY –  w refleksji kulturowej to ktoś, kto z różnych powodów (religijnych, narodowych, rasowych, seksualnych) nie przystaje do powszechnie uznawanej, zakorzenionej w tradycji normy. Poziom otwartości i tolerancji danej kultury mierzy się stopniem akceptacji Innego.

 

Zastosowane przez autorów techniki narracyjne:

U Daniela Defoe:

  • Narracja pierwszoosobowa (pamiętnikarska).
  • Narratorem jest Robinson Kruzoe (Europejczyk), narracja ukazuje punkt widzenia Europejczyka.
  • Narrator, opisując spotkanie z Innym, koncentruje się na sobie (nagromadzenie rozmaitych typów zaimków, np. „moje skinienie”, „koło mnie”, „mą stopę”, „przywiązany był do mnie”).
  • Narrator przyjmuje postawę badawczą (rzeczowo opisuje „dzikusa”, traktując go jako reprezentanta innego świata).
  • Wiedza narratora jest ograniczona (np. „jak sądzę”).
  • Narracja jest zsubiektywizowana (narrator, opisując Innego, zdradza swój stosunek do niego, np. „biedny dzikus”).

Bohater oświeceniowej robinsonady koncentruje się na sobie, zakładając, że świat Innego jest gorszy niż jego własny (postawa narratora jest nacechowana wartościowaniem), uprzedzenia narratora sprawiają, że nie poznaje on innego świata.

Defoe: Kruzoe koncentruje się na opisie wyglądu Innego (przedstawiając Innego, przywołuje rozmaite stereotypowe wyobrażenia dotyczące mieszkańców dalekich krain, np. „obrzydliwa żółtawa smagłość, jaką mają Indianie; nos mały, lecz nie spłaszczony jak u Murzyna”).

 

 

U Ryszarda Kapuścińskiego:

  • Narracja pierwszoosobowa (np. „widzimy”, „nie wiemy”, „wchodzimy z nimi w zatargi”).
  • Reporter, rezygnując z zaprezentowania własnej perspektywy („ja” narracyjne), stara się skupić na opisaniu sposobu postrzegania świata przez Innego.
  • Narrator przyjmuje postawę badawczą, ale – w przeciwieństwie do narratora utworu Defoe – nie traktuje Innego jako przykład innego gatunku, który trzeba opisać.
  • Narrator stara się „wejść w rolę” Innego.
  • Narrator z pasją przedstawia światopogląd Innego (mimo że z perspektywy cywilizowanego Europejczyka pogląd ten może wydawać się naiwny).
  • Narrator dystansuje się do mentalności Europejczyka (np. „sposób rozumowania białego człowieka prowadzi donikąd”).

 

Reporter stara się „otworzyć” na to, co inne, próbuje przyjąć odmienny punkt widzenia, zapomnieć, że jest Europejczykiem.

Kapuściński: reporter koncentruje się na opisie mentalności Innego (nie mówi nic na temat jego wyglądu zewnętrznego).

 

Efekty spotkania Europejczyka z Innym:

Defoe:

  • Kruzoe do końca jest przeświadczony o swojej wyjątkowości.
  • Spotkanie z Innym nie ma dla niego walorów poznawczych.
  • Zniewala Innego (np. za pomocą języka angielskiego tworzy świat odpowiadający mentalności Europejczyka; nazywa Innego Piętaszkiem).
  • Kruzoe w świecie Innego tworzy własny świat – substytut cywilizacji europejskiej.

 

Kapuściński:

  • Reporter dystansuje się do „europejskiego” sposobu myślenia o świecie.
  • Spotkanie z Innym stanowi dla niego możliwość lepszego poznania siebie, świata, człowieka.
  • Próbuje myśleć kategoriami Innego.
  • Odkrywa w sobie tożsamość / pokrewieństwo z Innym (tym samym odkrywa tożsamość Europejczyków z Innymi: „Nasza współczesna podejrzliwość i niechęć do Innego […] bierze się jeszcze z owego lęku naszych plemiennych praprzodków”).
  • Stwierdza, że wszyscy ludzie są w istocie tacy sami (np. myślą opozycją „swój–obcy”).

 

Praca dla chętnych: Jak rozumiesz w odniesieniu do współczesnej rzeczywistości (także polskiej) rozważania Ryszarda Kapuścińskiego na temat Innego?

Pozdrawiam – Katarzyna Nowak