27.04.2020. Temat: Zawsze apetyt do widzenia świata… Oswajanie obcości przez Sarmatę
Na poprzedniej lekcji zapoznaliście się z Janem Chryzostomem Paskiem – barokowym Sarmatą. To jednak nie jedyne wcielenie sławnego pamiętnikarza. Fragmenty, które dziś będziecie analizować ukazują Paska jako człowieka zaciekawionego światem i odmiennością warunków przyrodniczych i kulturowych Danii.
W części Pamiętników zatytułowanej Rok Pański 1658 Pasek opisał okres stacjonowania wojsk polskich w Danii. Oddziały Stefana Czarnieckiego, w których służył zawodowo Pasek, wchodziły w skład armii koalicji zawiązanej przeciwko Szwedom. Zadaniem korpusu Czarnieckiego było wyparcie wojsk szwedzkich z Królestwa Danii.
Fragment opisu pobytu w Danii nie dotyczy działań bojowych. Bardziej interesujące dla autora okazały się panujące w tym kraju obyczaje, otwartość i szacunek, z jakimi witano przybyszy z Rzeczpospolitej.
- Przeczytaj fragment Pamiętników zamieszczony w podręczniku (lekcja 39, str.208) i odpowiedz na pytania zamieszczone pod tekstem.
| Dania z perspektywy Paska | Mentalność bohatera | Sposób prowadzenia narracji | Język i styl |
| • Kraj na cyplu między Morzem
Bałtyckim i oceanem
• Powszechność języka łacińskiego, a zupełna odrębność Duńszczyzny
• Dobre miejsce obserwacji granicy morza i oceanu
• Bogactwo i różnorodność gatunków ryb
• Gościnność Duńczyków |
• Skłonność do fantazjowania
(błędna lokalizacja miasteczka)
• Wyolbrzymiane swojej roli ze względu na znajomość łaciny
• Ciekawość świata
• Wrażliwość na kontrastową urodę wód, strach przed ogromem żywiołu
• Ekscytacja niezwykłymi okazami ryb, egzotycznymi dla Polaka |
• Analogia: „dyferencyja mowy
Jutlandczyków od niemieckiej jako Łotwa albo Żmudź od Polaków”
• Dygresje dotyczące kulinariów przy opisie ryby
• Anegdota na temat oryginalnej ryby
• Formułowanie aforyzmów na podstawie swoich doświadczeń: „niepodobna, aby w tak brzydkim ciele miało być smaku tak wiele”
• Niezamierzony humor (zestawienie ryby z diabłem)
• Analogie w opisie ryby |
• Długie, rozbudowane zdania
• Budowa zdań odwzorowująca składnię łacińską
• Styl makaroniczny
• Emocjonalność opisu: „ryba tak straszna, że jenom na ścianach kościelnych malowanego widywał owego, co mu płomień z gęby wychodzi”
• Styl żywy, obrazowy (drugi człon porównań sugeruje odrażający, dziwaczny wygląd ryby) |
Analogia (gr. podobieństwo) – szczególne podobieństwo pewnych cech przedmiotów czy sytuacji skądinąd różnych. (rozwinięcie definicji w podręczniku)
- Przeczytaj podany fragment.
Jan Chryzostom Pasek
Pamiętniki (fragmenty)
Roku Pańskiego 1658
Lud też tam nadobny; białogłowy gładkie i zbyt białe, stroją się pięknie, ale w drewnianych trzewikach chodzą wieskie i miesckie. Gdy po bruku w mieście idą, to taki uczynią kołat, co nie słychać, kiedy człowiek do człowieka mówi; wyższego zaś stanu damy to takich zażywają trzewików jako i Polki. (…) Łóżka do sypiania mają w ścianach zasuwane tak jako szafa, a pościeli tam okrutnie siła ścielą. Nago sypiają, tak jako matka urodziła, i nie mają tego za żadną sromotę rozbierając się i ubierając jedno przy drugim, a nawet nie strzegą się i gościa, ale przy świecy zdejmują wszystek ornament; a na ostatku i koszulę zdejmie i powiesza to wszystko na kołeczkach, i dopiero tak nago, drzwi pozamykawszy, świecę zagasiwszy, to dopiero w owę szafę wlazie spać. Kiedyśmy im mówili, że to tak szpetnie, u nas tego i żona przy mężu nie uczyni, powiedały, że „tu u nas nie masz żadnej sromoty i nie rzecz jest wstydzić się za swoje własne członki, które Pan Bóg stworzył”. […] Pieców w domach nie mają, chyba wielcy panowie, bo od nich wielki podatek na króla idzie; powiedali, że sto bitych talerów od jednego na rok. Ale kominy mają szerokie, przy których krzesełek stoi tak wiele, ile w domu osób; to się tak ogrzewają posiadszy. Albo też dla lepszego izby zagrzania w śrzodku izby jest rowek jako korytko; to go wąglami napełniwszy rozedmą z jednego końca i tak się to żarzy i ciepło czyni.
- Odpowiedz na pytania:
- W poniższym fragmencie znajdź dwa przykłady analogii. Na jakich zasadach zostały zbudowane zestawienia?
- Podaj przykłady porównywania przez Paska duńskich i polskich wzorów kulturowych. Jakie stanowisko zajmuje pamiętnikarz wobec tradycji duńskich? Odpowiedź uzasadnij cytatami.
- Na czym polega megalomania narodowa Paska? Czy dotyczy tylko jego? Odwołaj się do tekstu.
- Wymień dwie cechy języka fragmentów, popierając je przykładami.
Fragmenty „Pamiętników” dotyczące pobytu autora w Danii ujawniają typowe dla Sarmaty cechy. Paska fascynuje wszystko, co nowe. Dla szlachcica charakterystyczna jest ciekawość świata. Obrazowo opisuje egzotyczne dla niego morskie ryby. Podziwia ich niezwykłość. Pasek opisuje również duńskie obyczaje, jednak jednocześnie deprecjonuje to, co obce. Pasek opisując Dunki mówi o ich urodzie i pięknym ubiorze, jednak zawsze dodaje coś, co burzy ten pozytywny obraz. Np. wspomina o drewniakach, które robią nieprzyzwoity hałas. Autor mówi, że ciekawe jest to, że Duńczycy śpią w „szafach”, ale już nie do zaakceptowania jest to, że śpią nago. Podkreśla również wyższość polskich potraw nad duńskimi, stwierdzając, że kaszankę jadaną w Danii, w Polsce daje się tylko psom.
Można więc mówić w przypadku autora o typowej dla Sarmatów megalomanii. Brak mu tolerancji dla tego, co obce. Trudno jednak zarzucić Paskowi ksenofobię – również typową dla siedemnastowiecznej szlachty. Nie przejawia lęku wobec obcych, tylko dowcipkuje na ich temat. Pamiętniki Paska to świadectwo kontaktu Sarmaty z obcą kulturą. Choć bohater jest przekonany o wyższości naszych obyczajów i wzorów moralnych, to jest zaintrygowany innością, stara się dopytać o powody odmienności. Jako autor opisuje nowe zjawiska za pomocą analogii.
W opowiadaniu Paska charakterystyczny jest kwiecisty styl, wyrazy potoczne i makaronizmy (patrz: pojęcia kluczowe) – typowe dla siedemnastowiecznej szlachty.
Odpowiedzi na pytania z zadania 3 proszę przesłać jako potwierdzenie udziału w lekcji.
Pozdrawiam – Katarzyna Nowak