03.04.2020.
Temat: Zalety, które stały się wadami – Portret sarmacki.
Przełom XVI i XVII wieku to szczytowy okres potęgi państwa polskiego. Polska była wtedy drugim co do wielkości państwem w Europie. Polacy podróżowali po Europie, utrzymywali kontakty z wybitnymi ludźmi tamtych czasów, studiowali na najlepszych uniwersytetach, znali języki obce. Mieli poczucie wielkości narodowej i przekonanie o dawności tradycji, z której mogli być dumni. Nasza kultura czerpała z zachodnich wzorców, ale przede wszystkim tworzyła własne.
MIT SARMATY
Sarmatyzm to określenie polskiej kultury szlacheckiej od schyłku XVI w. do 1. połowy XVIII w., której genezę łączono z Sarmatami – starożytnym, walecznym ludem zamieszkującym wschodnią Europę, który cenił wolność i demokrację. Polska szlachta uważała się za potomków Sarmatów. Takie przekonanie było dla niej powodem do dumy oraz uzasadniało jej uprzywilejowaną pozycję w państwie.
Barokowy Sarmata cenił gościnność, szeroki gest, kochał się w myślistwie, koniach, biesiadach. Chętnie i hucznie celebrował wszelkie uroczystości, zwłaszcza wesela i pogrzeby. Każdy niemal szlachcic znał łacinę, mitologię, uczył się retoryki. Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru, np. wrodzoną dumę, waleczność, patriotyzm, odwagę i męstwo.
Jeśli mówimy o wizerunku sarmaty, to możemy mieć na myśli jego wygląd zewnętrzny, ale przede wszystkim zespół cech i charakterystyczną postawę.
Zapamiętaj!
|
Sarmatyzm |
|
|
Ideologia |
Kultura szlachty polskiej |
| · Mit o pochodzeniu Sarmatów
· Wzór osobowy szlachcica Sarmaty |
· Charakterystyczny szlachecki strój
· Przestrzeganie obyczajów · Sztuka sarmacka – portrety, pamiętniki, kroniki rodzinne |
Jak wyglądał szlachcic z XVII wieku?
Nosił barwny strój inspirowany orientem: żupan i kontusz. Przepasany był ozdobnym pasem, u którego wisiała turecka szabla. Jak przystało na szlachcica doby baroku miał wąsy i podgoloną głowę.
Początkowo sarmatyzm jako ideologia polskiej szlachty miał wydźwięk pozytywny, gdyż symbolizował: dumę narodową, przywiązanie do rodzinnych tradycji; przeciwstawienie ekspansji cudzoziemszczyzny, waleczność, odwagę męstwo, honor, umiłowanie ojczyzny, wolności i demokracji, przywiązanie do katolicyzmu, ceremonialną religijność, szacunek dla praworządności , zdolności oratorskie, gościnność, wystawność i wysoki status majątkowy.
Niestety zalety sarmatyzmu po pewnym czasie stawały się wadami. I tak na zasadzie kontrastu: dumie narodowej, bitności, rycerskości, wierności tradycji, kultowi demokracji i wolności, wierności katolicyzmowi, umiejętności przemawiania, wystawnej gościnności, przeciwstawiane są megalomania, drażliwość „na honorze”, skłonność do pojedynkowania się, brawura, szafowanie życiem, zaściankowość, warcholstwo, nienawiść do innowierców i pogan, pieniactwo, nieposzanowanie prawa, gadulstwo, popisywanie się obcymi zwrotami, demagogia, pijaństwo i obżarstwo.
|
Sarmatyzm |
|
| zalety |
wady |
| · patriotyzm i duma narodowa
· religijność · pielęgnowanie tradycji i obyczajów · waleczność i odwaga · gościnność · piękne wysławianie się |
· pogarda i wrogość wobec cudzoziemców
· nietolerancja wobec innowierców i fanatyzm religijny · awanturnictwo · życie ponad stan · gadulstwo |
Doskonałe portrety szlachcica-Sarmaty stworzył w swoich utworach Jan Chryzostom Pasek. Fragmenty jego „Pamiętników” będziemy analizować na kolejnych lekcjach.
Pozdrawiam
Katarzyna Nowak