Drodzy Uczniowie,
na dzisiejszej lekcji poznamy definicję barokowego konceptu, zinterpretujemy utwór Jana Andrzeja Morsztyna „Do trupa” oraz wskażemy barokowe środki wyrazu artystycznego.
Temat : Poezja dworska Andrzeja Morsztyna.
- Pomysłowość i kreatywność człowieka we współczesnym świecie.
Obejrzyjcie film przedstawiający graffiti wykonane przez Juliana Beewera
https://www.youtube.com/watch?v=rcQOVeAaMI8.
- Zredaguj własne definicje podanych pojęć: kreatywność, dzieło, inicjatywa.
Np.
kreatywność – umiejętność znalezienia rozwiązania, zaproponowanie pomysłu, realizacja zadania, sposób myślenia odrzucający szablonowość i schematyczność
dzieło – rezultat twórczej pracy, zrealizowany pomysł, myśl ujęta w formę
inicjatywa – propozycja działania, twórcze rozwiązanie
- Zapoznajcie się z informacjami na temat twórczości Jana Andrzeja Morsztyna oraz definicją pojęcia konceptu barokowego (podręcznik, s. 156 – 158).
- Odczytajcie wiersz Jana Andrzeja Morsztyna „Do trupa” (podręcznik, s. 157).
- Zapoznajcie się z interpretacją sonetu Morsztyna zaproponowaną przez Janusza S. Gruchałę „Koncept osobliwy Jana Andrzeja Morsztyna” (podręcznik, s. 160).
- Przeczytajcie uważnie poniższy tekst i odpowiedzcie na pytania.
„Giambattista Marino był mistrzem wielu poetów europejskich, źródłem nurtu zwanego marinizmem. Włoski poeta znakomicie rozwinął, żywy i u nas od wczesnego baroku, nurt poezji światowych rozkoszy, stał się nauczycielem bogatej techniki i środków wyrazu w opisie urody życia, nauczycielem sztuki konceptu, tj. umiejętności stosowania złożonych technik wypowiedzi poetyckiej dla oddania złożonych prawd poznawanego życia i artystycznych doznań wypowiadającego się podmiotu. Gdy jednak sztuka konceptu stała się modą, rzemieślniczą manierą udziwniania tekstu, odpowiedzialność za naśladowców spadła na Marina. […] Za szczególne tworzywo poezji uważał Marino doznania zmysłów; wrażliwość zmysłów jest doświadczeniem duszy składa się na wizję świata, sensualistyczną materię fikcji literackiej. Szczególnym informatorem poety jest wzrok – „zmysł dotyku” duszy, i trzeba szukać subtelnych technik obrazowania słowem wrażeń oka, podobnie jak doświadczenia odbierane zmysłem słuchu winny być przekazywane w muzycznych warstwach języka i wiersza.
Marino był w Polsce czytany, od 1622 r. pojawiały się przekłady jego tekstów, był też wysoko ceniony; Stanisław Herakliusz Lubomirski uważał go za największego poetę nowożytnej Europy, a jego dygresyjny poemat o miłości i śmierci L’Adone za arcydzieło poezji z niczym nieporównywalne.
Właśnie czwartą pieśń z tego poematu […] przełożył Morsztyn na język polski jako młody jeszcze poeta („młodości mej czyny”). Twórczość Marina stała mu się szczególnie bliska, wywarła decydujący wpływ na wybór indywidualnej drogi poetyckiej; z Marinem – jako wzorem i źródłem – nie rozstał się i później.”
Czesław Hernas, „Literatura baroku”, PWN, Warszawa 1999, s. 138–139
a) Zapisz nazwy, za pomocą których określany był nurt poezji zapoczątkowany przez Giambattista Marina.
Np. marinizm, poezja światowych rozkoszy
b) Marino zyskał miano nauczyciela poetów europejskich. Wymień, jakich nauk udzielał adeptom sztuki poetyckiej.
Np. Marino uczył wykorzystywać bogactwo środków artystycznego wyrazu, był nauczycielem konceptu.
c) Wyjaśnij, co się stało z marinizmem. Wskaż źródła tego zjawiska.
Np. Marinizm stał się sztuką rzemieślniczą. Powodem tego zjawiska była duża liczba naśladowców Marina.
d) Wypisz cechy techniki poetyckiej Giambattista Marina.
Np. tworzenie złożonych wypowiedzi poetyckich, poszukiwanie nieoczywistych rozwiązań dla prawd życia, skupienie na doznaniach zmysłowych, słowo musi oddać doświadczenia zmysłów, istotna jest również warstwa brzmieniowa utworów.
- Forma utworu
„Do trupa” jest sonetem – trudną, wyrafinowaną, wymagającą dużego kunsztu artystycznego formą poezji klasycznej. Subtelnego, wyszukanego kształtu domagała się tematyka tego gatunku skupiona wokół miłosnego przeżycia, rozterek duszy szarpanej namiętnością. Zapis graficzny tekstu dowodzi, że autor zdecydował się na typ sonetu włoskiego, realizującego układ dwóch strof czterowersowych i dwóch trzywersowych. O ile forma wiersza (zgodnie z konwencją gatunku) jest klasyczna, poddana formalnej dyscyplinie, o tyle język – barokowy, kwiecisty, utkany z oryginalnych metafor, anafor, zaskakujących kontrastów. Wydaje się, że autorowi bardziej zależy na zwróceniu uwagi na sposób wypowiedzi, na zaskoczeniu czytelnika nietypowym pomysłem poetyckim, by o miłosnym cierpieniu mówić w sposób niebanalny tak, jak wymagała tego estetyka epoki baroku. Dlatego znajdujemy w utworze bardzo dużo typowych, barokowych środków poetyckich – antytezy, kontrasty.
- Sytuacja liryczna
Sytuacja liryczna jest w tekście wyraźnie zarysowana. Utwór stanowi przykład bezpośredniego wyznania podmiotu lirycznego skierowanego do adresata. Podmiotem mówiącym jest w tekście człowiek zakochany, a adresatem trup. Fakt ten sygnalizuje pierwsza strofa, będąca rodzajem prezentacji dokonanej za pomocą barokowych peryfraz: trup to ktoś ugodzony „strzałą śmierci”, a zakochany „strzałą miłości”. A zatem trup i zakochany to bohaterowie liryczni wiersza. Pomiędzy nimi toczy się dziwna, raczej jednostronna rozmowa, bo trup „jednak milczy”, a zakochany „kwili”. O ile obecność zakochanego jest w sonecie – gatunku o tematyce miłosnej – jak najbardziej uzasadniona, o tyle trup jako bohater poezji to rzecz nietypowa. Tymczasem autor konsekwentnie realizuje w wierszu konwencję liryki inwokacyjnej od pierwszego po ostatni wers, by z jednej strony szokować pomysłem dialogu z trupem, z drugiej zaś – wyeksponować jego obecność. Motywy tematyczne rozwija w oparciu o porządek paralelnie konstruowanych zdań, zaznaczony wyraźnie dzięki wielokrotnemu powtórzeniu anafory „Ty” („Tyś”). Stanowi ona jednocześnie zwrot do adresata (trupa). Cóż wynika z tak zaskakującego zestawienia dwóch tak różnych bohaterów lirycznych? Cóż wspólnego może mieć trup z zakochanym? Na pozór nic a jednak … Obraz trupa ukazanego w pogrzebowym rytuale – kir żałobny, świece, różaniec oplatający dłonie – wywołuje u zakochanego szereg niespodziewanych skojarzeń, ujawnia ciąg niespodziewanych kontrastów i analogii pomiędzy trupem a zakochanym. Podmiot liryczny przedstawia je w bardzo kunsztownej formie, stosując oryginalne porównania i metafory.
A zatem wygląd umarłego prowadzi do odkrycia następujących podobieństw:
– Sukno żałobne pokrywające twarz umarłego tworzy wokół niego aurę mroku, która kojarzy się z ciemnością zmysłów zakochanego wepchniętego w czarną otchłań miłosnej rozpaczy.
– Różaniec splatający dłonie przypomina zakochanemu o stanie jego umysłu spowitego łańcuchem, uwięzionego przez namiętności triumfujące nad głosem rozsądku.
– Dzięki sugestywnej i niezwykłej metaforze: „mam rozum łańcuchem powity” – podmiot mówiący jawi się jako więzień własnych, trudnych do okiełznania emocji.
- Skorzystajcie z informacji zawartych w e- podręczniku
https://epodreczniki.pl/a/poeta-dworu-i-salonu-czyli-jan-andrzej-morsztyn/DuA5HOnOg
- Odpowiedzcie na pytanie 3 ze strony 159. Odpowiedzi prześlijcie na mojego e-maila.
Czy w sonecie Morsztyna piękno i brzydota zostały potraktowane jako kategorie równorzędne? Odpowiedź uzasadnij.
Pozdrawiam
Agnieszka Piekarska