Drodzy Uczniowie,
dzisiejsza lekcja poświęcona jest metafizycznemu poecie barokowemu.
Temat : Poezja metafizyczna Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
- Zapoznajcie się z biogramem Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (podręcznik, s. 147).
Zwróćcie uwagę na lata życia poety (1550–1581) oraz zestawcie je z datami urodzin i śmierci Jana Kochanowskiego (1530–1584). Dlaczego Sępa, który żył w podobnym okresie, co nasz czołowy poeta renesansowy, historycy literatury umieszczają w epoce baroku?
- Zastanówcie się, czy człowiek współczesny doświadcza wewnętrznego rozdarcia z powodu konieczności dokonywania wyboru między potrzebami duchowymi i cielesnymi? Czy walka z pokusami tego świata ma sens?
- Odczytajcie Sonet IV. „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem” s. 148 w podręczniku. Przeanalizuj temat wojny w Sonecie IV Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
| Wróg | Co symbolizuje? |
| szatan | walka ze złem, z grzechem, z pokusami |
| świat | walka z pokusami świata (pieniądze, sława, władza) |
| ciało | rozkosze zmysłowe: jedzenie, picie, miłość zmysłowa, używki |
- Wymień słownictwo charakterystyczne dla języka walki, wojny, potyczek użyte w Sonecie IV. Jaki obraz człowieka tworzy poeta dzięki takiemu konceptowi?
bojowanie, Hetman, straszliwy bój, Będę wojował i wygram statecznie
Człowiek jest rozdarty wewnętrznie, jego grzeszna natura skazuje go na wieczną walkę ze słabościami, targają nim namiętności i wyrzuty sumienia. Szatan – Hetman – reprezentuje wojnę, zaś Bóg oferuje człowiekowi bezpieczne schronienie – szczęśliwy pokój.
- Nazwij środek stylistyczny użyty w pierwszych wersach Sonetu IV oraz określ funkcję tego zabiegu.
Antyteza (zestawienie określeń o przeciwstawnym znaczeniu) – służy ukazaniu złożoności życia ludzkiego, dualizmu, rozdarcia, wizji życia jako walki wewnętrznej. Poeta przedstawia tezę, a następnie ją neguje, ukazuje ideał i jednocześnie trudności w osiągnięciu celu. Eksponuje rozdźwięk, rozdarcie, buduje napięcie.
Inne środki stylistyczne – „Nie dosyć na tym, o nasz możny Panie!”- wykrzyknienie – zdanie wykrzyknikowe lub równoważnik zdania – wyraża emocje, ożywia wypowiedź.
„Cóż będę czynił w tak straszliwym boju (…)?”- pytanie retoryczne – pytanie niewymagające odpowiedzi – budzi emocje, ożywia wypowiedź.
„…) bojowanie/ Byt nasz podniebny” – elipsa – wyrażenie pozbawione czasownika; wyrzucenie czasownika dynamizuje wypowiedź, a tym samym wprowadza dramatyzm;
– inwersja (szyk przestawny) – słowo podniebny wyrzucone na koniec wersu, użycie w przerzutni epitetu podniebny może podkreślać wagę tego słowa w odniesieniu do tego, co znajduje się poza sferą ziemską, jest nieskończone, boskie; w ogólnym wymiarze można powiedzieć, że epitet podniebny określa miejsce człowieka w uniwersum;
– metonimia (zamiennia) – słowo bojowanie jest w tym wypadku synonimem istnienia, życia (podobnie jak określenie byt podniebny) – zastosowanie metonimii wyraźnie określa sytuację człowieka, dla którego życie jest ciągłą walką między sprzecznymi, niemożliwymi do pogodzenia wartościami i zjawiskami. Wprowadzenie w tym miejscu sonetu określenia bojowanie jest zabiegiem celowym, który niejako inicjuje dalszy sposób poetyckiego obrazowania w utworze; celem zabiegu jest wywołanie zdziwienia i podważenia oczywistych zjawisk itp.
- Odczytajcie Sonet V. „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” ze s.149
Tytuł sonetu odsyła nas do toposu vanitas, czyli marności świata doczesnego. To bardzo popularny topos w baroku i w średniowieczu. Pogarda dla złudnych wartości ziemskich (które są jednak bardzo kuszące; trzeba hartu ducha, by się im oprzeć) to temat sonetu V. Jest to utarty motyw literacki contemptus mundi (pogarda dla świata doczesnego). Znajdziemy go w Księdze Koheleta, np. w słynnych słowach „Vanitas vanitatum et omnia vanitas” (Marność nad marnościami i wszystko marność).
Mamy tu do czynienia z parafrazą cytatu z Anakreonta w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego: „Ciężko, kto nie miłuje, ciężko, kto miłuje”. Jednak zastosowana przez Sępa-Szarzyńskiego przerzutnia wprowadza niepokój i daje myśli nową głębię. Człowiek jest więc w sytuacji bez wyjścia: trudno mu zupełnie odrzucić „rzeczy świata tego”, lecz gdy się im podda – nie będzie szczęśliwy ze względu na potrzeby duszy, których wtedy nie zaspokoi… Życie człowieka to więc ciągłe wybieranie i poczucie niespełnienia. Człowiek idealizuje zmysłowe radości i ziemskie wartości, daje im się zwieść – tymczasem one świecą zwodniczym blaskiem i prowadzą do zepsucia. Świat barokowego poety pełen jest złudnych wartości nęcących człowieka poddanego grzechowi i marnościom tego świata. To jedna z obsesji Sępa-Szarzyńskiego, wielkiego „wroga” radości z bogactwa, sławy czy władzy. Dla ukazania ziemskich wartości poeta chętnie używał symbolu cienia – kontrastującego z symbolami mocy Bożej (płomieniem i światłem). Poeta jednym tchem wymienia rzeczy świata tego, które „wodzą na pokuszenie”, a tak naprawdę są nietrwałe i niewarte zachodu. Są to złoto (bogactwo), sceptr (berło, symbol władzy), sława i stworzone piękne oblicze, czyli uroda. Miłość do ziemskich wartości nie napełni serca otuchą ani męstwem, wartości ziemskie nie dają człowiekowi oparcia. Ten sonet kończy zwrot do Boga – to On, a nie ziemskie wartości, powinien być celem miłości człowieka.
- Jakie kontrasty określają człowieka i jego miejsce w świecie według Sępa Szarzyńskiego? Jakie paradoksy życia ludzkiego i relacji między Bogiem i człowiekiem wskazuje poeta? Dlaczego koncepcję ludzkiego losu prekursora polskiego baroku określa się mianem heroicznego aktywizmu?
| Sonet IV | Sonet V | |
| Świat | Miejsce doczesnej egzystencji człowieka (podniebnej), ścierania się dwóch sił: dobra i zła. | Połączenie dwóch sfer: materialności i duchowości. |
| Życie | Walka z szatanem i skłonnością człowieka do złudnych doczesnych dóbr.
Zmaganie ze złem w świecie i w samym człowieku. |
Pełne sprzeczności: miłość jednocześnie obiektem pożądania i źródłem niepokoju, rozkosze świata celem człowieka pomimo świadomości ich nietrwałości.
Miłość zmysłowa naturalną potrzebą człowieka, ale i źródłem duchowego dyskomfortu. |
| Człowiek | Istota cielesna i duchowa, słaba, nierozważna, wewnętrznie skłócona, świadoma swej niedoskonałości. | Niezdolny do obiektywnej oceny rzeczy, idealizujący obiekty pożądania, dążący do rzeczy nietrwałych (sława, władza, bogactwo, rozkosz, uroda).
Zmagający się z grzesznymi skłonnościami ciała sprzecznymi z potrzebami duszy. |
| Bóg | Siła panująca nad całym światem, ostoja pokoju, gwarancja zbawienia, oparcie dla człowieka w ziemskim boju o pośmiertne szczęście.
. |
Jedyna ostoja człowieka, prawdziwa miłość. |
- Symbole „vanitas” obecne w Sonecie V
- żądza (namiętności, pożądliwość)
- złoto
- sceptr (berło królewskie symbolizujące władzę)
- sława
- rozkosz (przyjemności zmysłowe)
- piękne oblicze – miłość zmysłowa
- ciało zbudowane z żywiołów, czyli z pierwiastków, materialne, ulegające destrukcji
- Środki stylistyczne występujące w Sonecie V
| Fragment utworu | Środek stylistyczny |
| Myśli cukrują nazbyt rzeczy one | inwersja |
| Złoto, sceptr, sława; rozkosz | enumeracja (wyliczenie) |
| Komu tak będzie dostatkiem smakować
Złoto, sceptr, sława; rozkosz […] |
metafora |
| Komu tak będzie dostatkiem smakować
Złoto, sceptr, sława; rozkosz i stworzone Piękne oblicze, by tym nasycone I mógł mieć serce, i trwóg się warować? |
pytanie retoryczne, przerzutnia |
| Miłość jest własny bieg bycia naszego,
Ale z żywiołów utworzone ciało |
antyteza |
| nędzna pociecha | oksymoron – wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu – budzi emocje, pokazuje rozdarcie, sprzeczność, czasem absurd lub nienaturalność |
- Napisz odpowiedz na pytanie 1 ze strony 150 podręcznika –
Przeanalizuj formę obu sonetów. Podziel każdy z nich na trzy części: opis problemu, wnioski i puentę. Ustal na tej podstawie, jaka jest relacja między treścią sonetu a jego budową. Prześlij do oceny. Lekcja jest dosyć trudna, gdyby ktoś miał jakieś pytania, proszę o kontakt.
Pozdrawiam
Agnieszka Piekarska