Drodzy Uczniowie,
na dzisiejszej lekcji wrócimy do analizy fragmentu dzieła Gombrowicza „Ferdydurke”.
Temat : Obraz szkoły, uczniów i nauczycieli w ”Ferdydurke” Witolda Gombrowicza – lekcja języka polskiego.
- Odnajdźcie w omawianym fragmencie elementy realistyczne ( szkoła, klasa, lekcja, uczniowie, nauczyciele). Choć miejsce odbywania zajęć, jak i uczestniczące w nich osoby są realistyczne , to sam sposób prowadzenia lekcji – zachowanie się nauczyciela i uczniów wykracza poza konwencję realistyczną W opisie lekcji oraz zachowaniach uczniów i nauczyciela jest coś absurdalnego, nierealnego , karykaturalnego.
- Lekcja języka polskiego poświęcona jest Juliuszowi Słowackiemu. Uczniowie nie analizują żadnego konkretnego utworu. Profesor Bladaczka wielokrotnie powtarza , że „Słowacki wielkim poetą był”. Uczniowie nie słuchają jego wywodów, zajmują się czymś innym. W końcu nauczyciel podaje temat zadania domowego: „Dlaczego w poezjach wielkiego poety, Juliusza Słowackiego, mieszka nieśmiertelne piękno, które zachwyt wzbudza? ”i wtedy jeden z uczniów – Gałkiewicz stwierdza, ze jego poezja Słowackiego wcale nie zachwyca. Przerażony Bladaczka próbuje go przekonać , ale kiedy widzi, że jego wysiłki są daremne, prosi Pylaszczkiewicza, by ten wykazał koledze , że nie ma racji. Prymus długo udowadnia, na czym polega wielkość poety. Znudzeni jego wywodami koledzy poddają się , by dłużej nie słuchać tego nudnego wykładu.
Treść tego fragmentu można zamknąć w kilku zdaniach. Oryginalność prozy Gombrowicza polega na:
– niezwykłości języka ;
– sposobie opisywania sytuacji;
– sposobie portretowaniu bohaterów(karykatura, satyra).
W XIX- wiecznej powieści realistycznej narrator posługiwał się językiem jasnym, zrozumiałym dla odbiorcy, zwracał uwagę głównie na przebieg akcji, u Gombrowicza jest inaczej Tu uwagę przykuwa przede wszystkim język.
- Jak ukształtowany jest język omawianego dialogu? Wypiszcie najciekawsze waszym zdaniem wypowiedzi i nazwijcie środki stylistyczne w nich występujące.
a) powtórzenia oraz inwersje składniowe( szyk przestawny):np. ”Słowacki wielkim poetą był”
b) patetyczność , sztuczność języka:
– Gdy słuchamy heroicznych, spiżowych strof „Króla Ducha” wzbiera w nas poryw…
– W poezjach wielkiego poety , Juliusza Słowackiego , mieszka nieśmiertelne piękno , które zachwyt wzbudza.
c) wyliczenia i powtórzenia:
-Wielki poeta Juliusz Słowacki, wielki poeta, kochamy Juliusza Słowackiego i zachwycamy się jego poezjami, gdyż był on wielkim poetą;
– Wielka poezja będąc wielką i będąc poezją nie może nie zachwycać nas , a więc zachwyca ;
– Dlaczego zachwyt , miłość, płaczemy poryw, serce i lecieć, pędzić?
– Wyśpiewywał śpiew wieszcza tak właśnie, jak śpiew wieszcza powinien być wyśpiewany.
d) wyrazy zaczerpnięte z życia szkolnego , kolokwializmy, typowe utarte zwroty;
– Proszę uważać! Jeżeli kto piśnie zarządzę ćwiczenia klasowe!
– Zapamiętajcie to sobie , bo ważne! Dlaczego kochamy? Bo był wielkim poetą. Wielkim poetą był!
– Nieroby , nieuki, mówię wam przecież spokojnie , wbijcie to sobie dobrze w głowy – a więc jeszcze raz powtórz, proszę panów : wielki poeta, Juliusz Słowacki…..
e) odwołania do utartych zwrotów i schematów językowych:
– Gałkiewicz , ja mam żonę i dziecko! Niech Gałkiewicz przynajmniej nad dzieckiem się ulituje! (…) dziecko było uratowane , a żona tak samo;
f) nowatorskie połączenia składniowe, zdania eliptyczne, neologizmy semantyczne:
– nauczyciel westchnął , stłumił spojrzał na zegarek;
– właśnie z niemożności czerpał swoja możność;
– niewielu jest ludzi naprawdę kulturalnych i na wysokości;
– lada moment dziki ryk niechcenia mógł porwać się i dopaść dyrektora;
– jemu także grozić zaczyna niemożność.
- W powieści Gombrowicza najważniejszy jest język nasycony środkami, które zwracają uwagę na pewne zjawiska, postawy społeczne, formy kulturowe itp. Nagromadzenie powtórzeń, aluzyjności itp. tworzy rodzaj parodii i karykatury. Choć wypowiedzi nauczycieli i uczniów są wzorowane na języku szkolnym, to w rzeczywistości trudno byłoby tak dziś, jak i w przeszłości znaleźć osoby , które by mówiły w taki sposób .
- Na uwagę zasługuje również sposób przedstawiania postaci . Na podstawie analizy ich nazwisk, zachowań , gestów, mimiki, itp., dochodzimy do wniosku , że mimo pozorów normalności , funkcjonują one jako przykłady pewnych postaw, sposobów bycia. W większości są przerysowanie, satyryczne , karykaturalne, groteskowe.
- Charakterystyka „grona pedagogicznego ” oraz uczniów gimnazjum.
Nauczyciele są znerwicowani, panicznie boja się dyrektora i wizytatora, dobrani zostali w taki sposób, by swoim wyglądem budzić niechęć wśród uczniów – są starzy, nudni, jedni maja zeza, inni się jąkają. ,Dyrektor Piórkowski mówi o nich:
To najtęższe głowy w stolicy – (…)żaden z nich nie ma jednej własnej myśli (…). To zgoła nieszkodliwe niedołęgi, nauczają tylko tego, co w programach, nigdy nie postoi w nich myśl własna.
Nauczyciele nie zmuszają uczniów do myślenia, wypowiadania własnych opinii, sądów, ich rola polega na ograniczaniu młodzieży, pozbawiania jej samodzielności myślenia, odbierania prawa do wypowiadania własnych myśli, realizacji własnych planów. Przerażeni profesorowie uczą schematyzmu myślenia, bezkrytycznego powtarzania wpojonych prawd. W opisanej przez Gombrowicza szkole uczeń nie powinien myśleć, lecz przyjąć do wiadomości , że „Wielka poezja , będąc wielką i będąc poezją , nie może nie zachwycać, a więc zachwyca „.To absurdalne!. Podobnie bezsensowna jest wypowiedź nauczyciela łaciny: „Czyż nie widzicie , że colladus sim kształci inteligencję , rozwija intelekt, wyrabia charakter, doskonali wszechstronnie i brata z myślą starożytną ”.
Uczniowie są bierni , na nudnych lekcjach zajmują się wszystkim, tylko nie nauką.
(…) wycinali scyzorykiem ławki albo robili małe kuleczki z papieru, najmniejsze jak mogli, i wrzucali je do kałamarza. Był to niby staw i ryby w stawie, więc też łowili je na wędkę z włosa , ale nie udawało się , papier nie chciał chwytać. Więc włosem łechtali nos ,albo podpisywali się w zeszytach, raz za razem, to z zakrętasem , to bez, a jeden kaligrafował przez całą stronicę: – Dla-cze-go, dla-cze-go , dla-cze-go, Sło-wac-ki, Sło-wac-ki (…)
W szkole panuje pewien rytuał : lekcje zaczynają się od hałasu ,nauczyciel prośbami i groźbami próbuje uciszyć uczniów, po czym „cała klasa (oprócz Syfona i kilku jego zwolenników) objawiała nie cierpiącą zwłoki konieczność udania się do toalety (…),następnie kilku uczniów przedstawiało świadectwa, że z powodu różnych chorób nie mogli przygotować lekcji . Prócz tego czterech zadeklarowało migrenę, jeden dostał wysypki, a jeden drgawek i konwulsji”. Nauczyciele mając świadomość swojej bezsilności, niemożności wypełnienia zadania, do którego zostali powołani, a często braku rzeczowych argumentów, wszelkimi sposobami starają się przekonać uczniów do swoich racji , np.: zamierzony skutek próbują osiągnąć poprzez wzbudzenie litości: „mam żonę i dziecko”.
- Szkoła w powieści Gombrowicza przedstawiona została jako instytucja skostniała, staroświecka, w której utrwala się schematy i stereotypy myślowe, gdzie tępi się wszelkie przejawy indywidualizmu, samodzielności myślowej i dojrzałości, możliwość realizacji własnych zainteresowań, wygłaszania opinii, sądów. Zamiast rozszerzać horyzonty myślowe, pobudzać do myślenia – ogranicza. Antypatyczni, nie mający własnego zdania nauczyciele realizują w nieciekawy sposób nudny , schematyczny, do niczego nieprzydatny program. Bojąc się utraty pracy, nie pozwalają uczniom na wyrażanie własnego zdania, na dyskusje, zmuszając do przyjmowania utartych – bezpiecznych poglądów. Szkoła narzuca zatem określone zachowania. Nauczyciele boją się dyrektora, wizytacji i utraty posady, a uczniowie starają się unikać pracy na lekcji i odpytywania.
- Sformułuj odpowiedź na polecenie 3 pod tekstem, strona 66 w podręczniku – Oceń postawę Gałkiewicza.
Pozdrawiam
Agnieszka Piekarska