28.04.2020 r.
TEMAT 1: RACHUJ NO SIĘ, Z ŁASKI SWEJ, ZE SŁOWAMI! AGRESJA I PRZEMOC W JĘZYKU
Cele lekcji:
- określenie zakresu zainteresowań pragmatyki językowej;
- zaprezentowanie przyczyn sporu między Judymem a administratorem zakładu leczniczego w Cisach;
- określenie intencji wypowiedzi Judyma we fragmencie powieści;
Wprowadzenie. Proszę zapoznać się z typologią aktów mowy, zwracając uwagę na przykłady konstatacji (twierdzeń) oraz performatywnych aktów mowy (performatywów, wypowiedzi sprawczych).
Akt mowy- działanie o charakterze werbalnym lub pozawerbalnym mające określony cel oraz zamierzone przez nadawcę skutki;
Konstatacje- typ wypowiedzi podlegających kryterium prawdziwości (np.: Świeci słońce, Warszawa jest stolicą Francji);
Performatywy- akty mowy niepoddające się ocenie ze względu na kryterium prawdy – fałszu (np.: słowa księdza w sakramencie chrztu).
- Charakterystyka bezpośrednich i pośrednich aktów mowy.
Zasadniczo w obrębie aktów mowy można wyodrębnić dwie strategie komunikacyjne:
- pierwsza charakteryzuje się tym, że nadawca przekazuje informacje (sensy, intencje itd.) wprost, za pomocą kodu językowego,
- druga strategia polega na przekazywaniu tych informacji w sposób niekonwencjonalny, ukryty, zrozumienie komunikatu wymaga w takim wypadku od odbiorcy odczytania wypowiedzi w szerszym kontekście sytuacyjnym.
To proste rozróżnienie pozwala na wyodrębnienie bezpośrednich aktów mowy (np.: Proszę Cię, przyjedź do nas na wakacje) obok aktów pośrednich (np.: Co robisz w wakacje?).
Co robisz w wakacje? → zainteresowanie rozmówcy, przyjęcie zaproszenia na wakacje
Skuteczność aktu mowy przejawia się w doprowadzeniu do osiągnięcia przez nadawcę zamierzonego celu za pomocą komunikatu werbalnego / niewerbalnego;
Skuteczność aktu mowy wynika z szeregu składników (np.: okoliczności zewnętrzne, osoba nadawcy, specyficzna procedura słowna).
- Proszę przeczytać fragment powieści S. Żeromskiego (podręcznik s. 91–92). Fragment przedstawia jeden z epizodów mających miejsce w Cisach (konflikt między Judymem a dyrektorem zakładu leczniczego).
Proszę zwrócić uwagę na:
- znaczący charakter tytułu rozdziału w kontekście zachowania głównego bohatera (por. „szewska pasja” – ‘gwałtowna, niepohamowana złość; wściekłość; furia’);
- narracyjno-dialogowy charakter fragmentu (mowa pozornie zależna ukazująca perspektywę wzburzonego Judyma, dialog jako konfrontacja bohaterów – zobrazowanie kłótni);
- dramatyzm sceny osiągnięty za pomocą wprowadzenia słownictwa nazywającego gwałtowne emocje, relacje między uczestnikami sporu (np.: wszystko kipiało w nim, zapytał tonem zimnym i zdradzającym gniew, mówił dobitnie, zaśmiał się szyderczo ).
Wypełniając kartę pracy Karta pracy 1 spróbuj scharakteryzować strategię komunikacyjną zastosowaną przez Judyma w kontekście typologii aktów mowy.
Sugerowane odpowiedzi znajdziesz w plik 2
2. Wnioski:
-
- Szlachetne intencje bohatera zostały wypaczone przez sposób ich sformułowania (zwerbalizowania).
- Cele stawiane przez bohatera w większości mają charakter emocjonalny. Judym skupia się na wyrażeniu swojego wzburzenia, a nie na racjonalnym argumentowaniu sprzeciwu.
- Środki werbalne dobierane przez Judyma wyrażają wzburzenie, ironiczny stosunek do rozmówcy, są źródłem nieporozumień – konfliktu.
- Nieodpowiednie środki językowe zastosowane przez Judyma w trakcie sporu są źródłem agresji językowej obu stron konfliktu, a ostatecznie – groteskowego rozwiązania siłowego (wrzucenie Krzywosąda do rowu ze szlamem).
- Konsekwencją konfliktu jest utrata pracy przez Judyma.
Zaliczenie zajęć:
Proszę sporządzić pełną notatkę z lekcji, zrobić zdjęcie i przesłać na mojego maila w dniu dzisiejszym.
Pozdrawiam- Bożena Kusiuk