01. 04. 2020r. TEMAT: Demokracja szlachecka – blaski i cienie
Celem lekcji jest przedstawienie procesu tworzenia demokracji szlacheckiej w Rzeczypospolitej oraz jej skutków.
Wprowadzenie do tematu:
Ustrój demokracji szlacheckiej powstał na przełomie XV i XVI wieku. Mimo tego, że nie zdołał przetrwać nawet stu lat- imponujące są zdobycia stanu, który z nizin, jakie zajmował w średniowieczu, zdołał odrodzić się prosto w renesans. Wraz z wygaśnięciem dynastii Jagiellonów, wygasła i monarchia szlachecka- Rzeczpospolita Obojga Narodów wkracza w nową erę władzy magnackiej. Proces kształtowania demokracji szlacheckiej miał bez wątpienia miejsce za czasów panowania Jagiellonów. Początkowo, szlachta nie dominowała aż tak bardzo, tylko poprawiła się jej sytuacja ekonomiczna w kraju. Jednak, z czasem, gdy tron obejmował kolejny król, przychodziły kolejne przywileje szlacheckie. Na początku chodziło o to, by przypodobać się szlachcie, przekupić ją, a z czasem był to proces nieodwracalny, niezależny już od samego władcy. W pewnym momencie, w dobie ostatnich Jagiellonów, król chcąc przeciwstawić się szlachcie, jej żądaniom nie był w stanie, co doprowadziło m.in. do antykrólewskiego buntu, zwanego pogardliwie „wojną kokosza”. Chodziło o żądania szlachty w sprawie egzekucji praw i dóbr. W rezultacie w Polsce przestał rządzić król, a jego miejsce można powiedzieć przejęła szlachta. To ona decydowała, kto ma jaki urząd w państwie piastować. Stanowiła większość w sejmie i obsadzała sama się na godne stanowiska. Im ktoś był bogatszy, tym chciała jeszcze więcej i to osiągał. Polska stała się demokracją szlachecką, w której nikt nie miał prawa głosu, tylko ona sama.
Na podstawie tekstu zastanów się, jakie były przyczyny wzmacniania pozycji szlachty polskiej w XVI w.?
Zagadnienia do realizacji na lekcji:
- Przywileje szlacheckie jako podstawa wzmacniania pozycji stanu szlacheckiego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.
- Początek oligarchii magnackiej.
- Konfederacje i rokosze- definicje: podobieństwa i różnice
- Rokosz Zebrzydowskiego – bunt szlachty przeciwko Zygmuntowi III Wazie trwający w latach 1606–1607. Wybuchł po śmierci głównego opozycjonisty wobec polityki króla – Jana Zamoyskiego – który był przeciwnikiem zbrojnych wystąpień przeciwko władzy monarszej.
- Rokosz Lubomirskiego – konfederacja wojskowa zawiązana w roku 1665 przeciw Janowi Kazimierzowi przez hetmana polnego koronnego Jerzego Lubomirskiego. Zwolennicy magnata zrywali kolejne sejmy, a jego wojska pobiły wojska królewskie w bitwach pod Częstochową (1665) i Mątwami (1666).
- W obronie kraju :
- konfederacja barska 1768
- I rozbiór Polski
- Konstytucja 3 Maja 1791
- konfederacja targowicka 1792
- wojna polsko-rosyjska w obronie Konstytucji
Proszę zapoznać się z materiałami zawartymi na stronach:
https://www.youtube.com/watch?v=KZlrCvyEV8g
https://prezi.com/6k67njqbfkdf/z-krolem-lub-przeciw-niemu/
Bardzo proszę zwrócić szczególną uwagę na różnice pomiędzy rokoszem, a konfederacją,
Podsumowanie:
Koniec XVI wieku to wzrost znaczenia magnaterii, która stworzyła nową grupę „arystokracji” wśród szlachty. Polska szlachta była wyjątkowo zaangażowana w politykę, sprawy kraju traktowała jak własne, stąd poczucie odpowiedzialności za kraj a więc interes własny. Począwszy od schyłku XIV wieku szlachta polska zdobywała sobie systematycznie coraz szersze przywileje. Z perspektywy czasu czymś niewyobrażalnym wydaje się krótkowzroczność polskich elit szlacheckich, zapamiętanie w obronie wolności szlacheckich i brak jakiejkolwiek realistycznej oceny wydarzeń. Ślepy opór przeciw reformom połączony z zupełnym niedostrzeganiem sytuacji w osiemnastowiecznej Europie, w której podstawowym ustrojem był absolutyzm oświecony powodują negatywną ocenę postawy polskich elit politycznych, ceniących przede wszystkim prywatę, własny interes i przywileje, z których nic jeśli przestaje istnieć własne państwo.
Jako potwierdzenie aktywności proszę, aby w oparciu o materiał zawarty na slajdach prezentacji zapisać krótką notatkę zawierającą:
- pojęcie rokosz i konfederacja
- opis konfederacji barskiej ( przyczyny i skutki)
- opis konfederacji targowickiej ( przyczyny i skutki)
- dla chętnych – Charakterystyka stanu szlacheckiego. – do przesłania na adres mailowy zelaga@wp.pl z wyraźnym opisem osoby ( imię i nazwisko) oraz klasy.
Efekty pracy w formie notatki proszę zapisać w zeszycie przedmiotowym, a następnie przesłać zdjęcie na komunikator . Będzie to forma sprawdzenia Waszej aktywności na lekcji.
Pozdrawiam i zachęcam do działania!
Agnieszka Żelazowska