30. 04.2020r.
TEMAT: Podsumowanie wiadomości – Polska w systemie komunistycznym
Celem dzisiejszej lekcji będzie przygotowanie do testu sprawdzającego poprzez powtórzenie i utrwalenie wiadomości z działu „Polska w systemie komunistycznym”.
- Zapamiętaj skróty:
PKWN – Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego
KRN – Krajowa Rada Narodowa
TRJN – Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
WiN – Wolność i Niezawisłość
NSZ – Narodowe Siły Zbrojne
PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
MO – milicja Obywatelska
PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa
NSZZ – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy
2. Wyjaśnij pojęcia: opozycja, strajk, cenzura, terror, pierestrojka, „drugi obieg”, „ścieżki zdrowia”, stalinizacja, kolektywizacja, socrealizm
3. Zapoznaj się z opisem postaci:
| Imię i nazwisko | Opis postaci |
| Edward Osóbka Morawski | Przewodniczący PKWN, później Rządu Tymczasowego i TRJN. |
| Gen. August Emil Fieldorf „Nil” | Generał brygady wojska polskiego, dowódca Kedywu AK. Po wojnie wywieziony do obozu pracy na Uralu, gdzie przebywał 1945-1947. Aresztowany w 1950 r. przez UB. Skazany po sfingowanym procesie pokazowym i stracony przez władze komunistyczne w 1953 r. |
| Władysław Gomułka | Polski działacz komunistyczny, I sekretarz PPR 1943 – 1948 odsunięty od władzy w okresie stalinizmu za głoszenie haseł nawołujących do walki o „polską drogę do komunizmu”. I sekretarz KC PZPR od października 1956 – 1970 r. |
| Józef Cyrankiewicz | Premier Polski w latach 1947 – 1952, 1954 – 1970. Działacz PPS, później PZPR. Zdecydował o użyciu wojska przeciwko robotnikom podczas wydarzeń czerwcowych w Poznaniu w 1956 r. |
| Konstanty Rokossowski | Marszałek Polski i ZSRR. Dowódca Wojska Polskiego pod dojściu do władzy komunistów, lojalny wobec ZSRR. Odsunięty od władzy w związku z wydarzeniami 1956 r. Wyjechał do ZSRR. |
| Stefan Wyszyński | Prymas Polski w latach 1948 – 1981, tzw. Prymas Tysiąclecia. Internowany przez władze PRL w latach 1953 – 1956. |
| Rotmistrz Witold
Pilecki |
Jeden z najsłynniejszych żołnierzy wyklętych. Żołnierz AK. Stworzył organizację konspiracyjną w obozie koncentracyjnym w Auschwitz, z którego uciekł. Został skazany przez władze komunistyczne na śmierć w 1948 r. |
| Bolesław Bierut | Polski polityk komunistyczny. Przewodniczący KRN od 1.01.1944 r. Prezydent Polski w latach 1947 – 1952. Przewodniczący PZPR w latach 1948 – 1956. |
| Edward Gierek | I sekretarz PZPR w latach 1970-1980; od 1948 r. kierował Komitetem Wojewódzkim PZPR w Katowicach; na czele PZPR stanął po wydarzeniach Grudnia ’70 na Wybrzeżu; autor słynnego pytania do strajkujących robotników „Pomożecie?” („Pomożemy” – odpowiedź) |
| Lech Wałęsa | elektryk w Stoczni Gdańskiej; w sierpniu 1980 r. stanął na czele Komitetu Strajkowego; przewodniczący NSZZ „Solidarność”; w 1983 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla; w latach 1990-1995 był prezydentem III Rzeczpospolitej |
| Wojciech Jaruzelski | generał armii Wojska Polskiego, przewodniczący Komitetu Obrony Kraju – zwierzchnik Sił Zbrojnych, wprowadził stan wojenny w Polsce 13. Grudnia 1981r., stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego |
| Jan Paweł II | kardynał Karol Wojtyła, wybrany na papieża 16 października 1978 r. pełnił posługę do 2005 r.; w 2011 r. beatyfikowany, a w 2014 r. uznany za świętego Kościoła katolickiego; w 1979 r. przybył z pierwszą pielgrzymką do Polski – „Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej Ziemi!” |
4. Kluczowe zagadnienia:
Referendum ludowe – 30 czerwca 1946 r. komuniści zorganizowali referendum, aby odwlec w czasie wybory do sejmu, sprawdzić poparcie społeczne dla partii komunistycznych i dla opozycyjnego Polskiego Stronnictwa Ludowego; postawiono 3 pytania: 1. Czy jesteś za zniesieniem senatu? 2. Czy jesteś za reformami społeczno-gospodarczymi? 3. Czy jesteś za granicą na Odrze i Nysie Łużyckiej?; propagandakomunistów, aby głosować„3xtak”; Stanisław Mikołajczyk wzywał do odpowiedzi „nie” na 1. pytanie; sfałszowanie wyników referendum przez komunistów
Nacjonalizacja przemysłu –według ustawy KRN z 3 stycznia 1946 r. państwo przejęło zakłady poniemieckie, „zdrajców narodu”, przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 50 pracowników na jedną zmianę, przedsiębiorstwa w 17 głównych gałęziach przemysłu (m.in. górnictwie, hutnictwie, włókiennictwie); reforma zlikwidowała warstwę burżuazji w Polsce oraz wprowadziła odgórną gospodarkę planową kierowaną przez powołany w 1945 r.
Stalinizm w Polsce – komuniści pozwolili na działalność Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego; pozostałe partie zostały zdelegalizowane; rozprawiono się z opozycją i zbrojnym podziemiem; życie społeczno-gospodarcze poddano całkowitej kontroli władzy komunistycznej; socrealizm w kulturze i sztuce (np. kult chłopów i robotników w literaturze, malarstwie; neoklasycyzm w budownictwie – Pałac Kultury i Nauki w Warszawie, dzielnica Nowa Huta w Krakowie); propaganda komunistyczna w środkach masowego przekazu; wpływ władzy na edukację dzieci i młodzieży
Konstytucja PRL – uchwalona 22 lipca 1952 r. wprowadziła nową nazwę państwa – Polska Rzeczpospolita Ludowa; godło – orzeł bez korony; jednoizbowy sejm; duża rola Rady Państwa, która miała prawo wydawać dekrety z mocą ustawy; zniesiono urząd prezydenta; w konstytucji były zapisane szerokie prawa obywatelskie, ale ich nie przestrzegano; w praktyce najważniejszą rolę polityczną spełniała PZPR i jej pierwszy sekretarz
„Odwilż” w Polsce – krytyka przez społeczeństwo polskie sowietyzacji armii polskiej, na czele której stał marszałek Konstanty Rokossowski, represji wobec Kościoła (aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego), propagandy komunistycznej, ograbienia społeczeństwa przez niekorzystną wymianę pieniędzy w 1950 r., kryzysu gospodarki rolnej i przemysłu spożywczego
Poznański Czerwiec 1956 r. – 28 czerwca 1956 r. na ulice Poznania wyszli m.in. robotnicy Zakładów Cegielskiego (wtedy Stalina) żądając „chleba i wolności”; do manifestujących robotników skierowano oddziały wojska – wg oficjalnych danych zginęło 75 osób (w tym 13-letni Romek Strzałkowski), około 800 zostało rannych; premier Józef Cyrankiewicz skrytykował strajkujących; pod wpływem wydarzeń w Poznaniu rozpoczęły się strajki w całej Polsce
Polski Październik 1956 r. – 19 października 1956 r. na obrady VIII Plenum KC PZPR przybyła delegacja radziecka z Nikitą Chruszczowem na czele; Władysław Gomułka przekonał Rosjan, że nie dojdzie do zmiany ustroju w Polsce i poprosił o wstrzymanie ruchu wojsk radzieckich na terytorium Polski; Gomułka uzyskał poparcie społeczne dla tzw. polskiej drogi do socjalizmu (wiec poparcia 24 października 1956 r. w Warszawie) – zwolniono prymasa Stefana Wyszyńskiego z internowania, wycofano się z represji wobec Kościoła, podpisano nową umowę z ZSRR w sprawie rozliczeń finansowych obu państw, repatriacji Polaków i stacjonowania wojsk radzieckich na terenie Polski; wycofano się z przymusowej kolektywizacji wsi
Mała stabilizacja – początkowy okres rządów Władysława Gomułki, jako I sekretarza PZPR, to liberalizacja życia społecznego, rozwój polskiej kultury (np. polska szkoła filmowa), wycofanie się władz z masowej indoktrynacji ideologicznej, aresztowań; w gospodarce nadal realizowano centralne sterowanie, skupiając się na przemyśle ciężkim (np. petrochemia w Płocku, kopalnia miedzi w Lubinie, kopalnie węgla brunatnego w Zagłębiu Turoszowskim i Konińskim); szybki rozwój demograficzny
Konflikt państwo-Kościół – usunięto religię ze szkół, zamykano seminaria duchowne, nie wydawano pozwoleń na budownictwo kościołów, oficerowie wojska i milicji mieli zakaz uczestniczenia w nabożeństwach i praktykach religijnych, nagonka na Episkopat Polski po wydaniu listu biskupów polskich do niemieckich w 1965 r. ze słowami „przebaczamy i prosimy o przebaczenie”
Milenium Chrztu Polski – uroczystości kościelne odbyły się 3 maja 1966 r. na Jasnej Górze, władze nie zgodziły się na przyjazd papieża Pawła VI na uroczystości milenijne; realizowanie przez władze haseł typu: tysiąc szkół na tysiąclecie, upamiętnienie Milenium czynami społecznymi, imprezami sportowymi, akademiami mającymi odciągnąć społeczeństwo od uroczystości religijnych
Marzec 1968 – pod wpływem polityki ZSRR władze polskie zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem i rozpoczęły nagonkę na Żydów mieszkających w Polsce; w styczniu 1968 r. władze nakazały zdjęcie z afisza Teatru Narodowego w Warszawie przedstawienia „Dziadów” – protest środowisk intelektualistów i studentów; minister szkolnictwa nakazał relegowanie z uczelni Adama Michnika i Henryka Szlajfera, co spotkało się z opozycją studentów, którzy 8 marca 1968 r. zorganizowali wiec studencki rozbity przez tzw. aktyw robotniczy i oddziały ZOMO; protesty studenckie na innych uczelniach, wcielanie studentów do wojska, nagonka na ludność pochodzenia żydowskiego
Grudzień 1970 – pogarszająca się sytuacja gospodarcza, podwyżka cen, wzrost niezadowolenia społecznego; 14 grudnia 1970 r. strajk w Stoczni Gdańskiej – początek wydarzeń na Wybrzeżu (Trójmiasto, Szczecin, Słupsk, Elbląg); starcie manifestujących z milicją i oddziałami wojska; 17 grudnia w Gdańsku zginęło 18 osób (symbolem stał się Janek Wiśniewski); według oficjalnych danych na Wybrzeżu zginęło 45 osób, a ponad tysiąc zostało rannych; od władzy został odsunięty Władysław Gomułka – I sekretarzem PZPR został Edward Gierek, a premierem Piotr Jaroszewicz
Czerwiec ’76 – załamanie polityki gospodarczej, wprowadzenie kartek na cukier, w czerwcu 1976 r. władze ogłosiły podwyżkę cen żywności, puste półki sklepowe, kolejki; w czerwcu 1976 r. rozpoczęły się strajki w Radomiu, Ursusie i Płocku, spacyfikowane przez oddziały MO i ZOMO – tzw. ścieżki zdrowia (bicie strajkujących)
Porozumienia sierpniowe – kryzys gospodarczy Polski pod koniec lat 70. XX w.; ogromne zadłużenie w bankach zachodnich, w sklepach brak podstawowych towarów, podwyżki cen, władze nie potrafiły rozwiązać kryzysu, stąd latem 1980 r. robotnicy rozpoczęli strajki, aby uzyskać podwyżkę płac, zmusić władze do poprawy sytuacji ekonomicznej; w Stoczni Gdańskiej zawiązał się Międzyzakładowy Komitet Strajkowy na czele z Lechem Wałęsą, który ogłosił 21 postulatów, żądając m.in. prawa do strajków, wolnych sobót, niezależnych od władz związków zawodowych, poprawy sytuacji ekonomicznej; strajkujących poparły wszystkie środowiska w całej Polsce; po negocjacjach strajkujących z władzami 31 sierpnia 1980 r. podpisano w Gdańsku porozumienia sierpniowe
Stan wojenny w Polsce – wprowadzony przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego 13 grudnia 1981 r.; władzę w Polsce przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON); zawieszono działalność związków zawodowych, kontrolowano telefony i pocztę, zakazano strajków, pacyfikowano te zakłady, które protestowały (np. pacyfikacja kopalni Wujek 16 grudnia 1981 r., gdzie zginęło 9 górników), internowano działaczy opozycji; stan wojenny zawieszono po roku, a formalnie zniesiono 22 lipca 1983 r.
Okrągły Stół – obrady strony rządowej (pod przewodnictwem gen. Czesława Kiszczaka) z opozycją (pod przewodnictwem Lecha Wałęsy) od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie; transformacja ustrojowa Polski – przywrócono urząd prezydenta, zlikwidowano Radę Państwa, zaplanowano wybory do senatu w pełni demokratyczne i częściowo wolne do sejmu (65% mandatów dla strony komunistycznej i 35% mandatów wybranych w wyborach demokratycznych – stąd nazwa „sejm kontraktowy”); zniesienie cenzury, pluralizm partyjny i związkowy (17 kwietnia 1989 r. ponowna rejestracja NNZZ „Solidarność”), niezależna prasa (np. „Gazeta Wyborcza”)
WAŻNE DATY:
- 30 czerwca 1946 r. – referendum ludowe
- 15 grudnia 1948 r. – powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR)
- 22 lipca 1952 r. – uchwalenie konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL)
- 5 marca 1953 r. – śmierć Józefa Stalina
- 28 czerwca 1956 – strajki robotników w Poznaniu
- 19 października 1956 r. – wybór Władysława Gomułki na I sekretarza PZPR
- 8 marca 1968 r. – wiec studencki na Uniwersytecie Warszawskim
- 14 grudnia 1970 r. – początek wydarzeń grudniowych na Wybrzeżu
- 20 grudnia 1970 r. – Edward Gierek I sekretarzem PZPR
- 25 czerwca 1976 r. – początek strajków w Radomiu, Ursusie i Płocku
- 16 października 1978 r. – wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża (Jan Paweł II)
- 31 sierpień 1980 r. – podpisanie porozumień sierpniowych
- 13 grudnia 1981 r. – wprowadzenie stanu wojennego w Polsce
- 16 grudnia 1981 r. – pacyfikacja kopalni Wujek
- od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. – obrady Okrągłego Stołu w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie
Jako pracę domowa z dzisiejszej lekcji poproszę o:
- wyjaśnienia pojęć z punktu 2
- wyszukanie w internecie, podręczniku lub w innych źródłach fotografii postaci z tabeli z punktu 3
- odpowiedź na pytanie: O kim śpiewa Kazik Staszewski w piosence ” Ballada o Janku Wiśniewskim” ?
Bardzo proszę w oparciu o udostępnione materiały przygotować się do sprawdzianu, który odbędzie się 14 maja 2020r. zgodnie z zapisem w dzienniku elektronicznym. Na kolejnej lekcji zajmiemy się analizą materiałów źródłowych. Czekam na sugestie z Waszej strony co do zagadnień, na które chcielibyście zwrócić szczególną uwagę. Przygotuję stosowne materiały.
Wszelkie pytania i informacje zwrotne należy kierować poprzez komunikator, e-dziennik lub e-mail zelaga@wp.pl wpisując w tytule wiadomości imię i nazwisko ucznia oraz klasę.
Pozdrawiam
Agnieszka Żelazowska