05. 05. 2020r.
TEMAT: Polska w latach 1948-1956
Celem lekcji będzie omówienie procesu stalinizacji w Polsce po wojnie oraz przejawów tego procesu.
Stalinizacja – proces zapoczątkowany w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (od 1948 roku do 1956 roku) charakteryzujący się wpływem stalinizmu na kształtowanie stosunków społeczno-gospodarczych.
Przejawy stalinizacji:
a) system monopartyjny- utworzenie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 1948r. na czele z Bolesławem Bierutem. PZPR powstaje w wyniku połączenia Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej. Powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej często jest traktowane jako początek kształtowania się stalinizmu w Polsce. W swoim założeniu programowym PZPR miała sprawować władzę w imieniu „ludu pracującego miast i wsi”. Stała się partią rządzącą. Była to wiodąca partia polityczna w Polsce.
b) represje polityczne
Nad społeczeństwem czuwało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i jego pracownicy. Rozbudowano aparat terroru, gdyż paranoicznie obawiano się wszechobecnego wroga klasowego i imperialistycznego szpiega. Powiększono liczbę etatów w urzędach bezpieczeństwa na różnych szczeblach administracji. Podejrzany mógł być każdy obywatel. W 1954 roku w więzieniach było prawie 6 mln osób. Można było do nich trafić za sabotaż gospodarczy, czyli niewłaściwe wykonanie zawodowego zobowiązania, czy przestępstwo polityczne – a tym mogło być wszystko…
- prześladowania działaczy Polskiego Państwa Podziemnego – Egzekucja gen. Augusta Emila Fieldorfa
- prześladowania duchowieństwa (zamordowanie biskupa Jana Padewskiego; pokazowy proces biskupa Czesława Kaczmarka; aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego )
c) propaganda komunistyczna
Bardzo dużą rolę w państwie zaczęła odgrywać propaganda. Przede wszystkim funkcjonował monopol informacyjny, czyli wyłączność władzy co do środków masowego przekazu, a może przede wszystkim wskutek funkcjonowania cenzury. Starano się narzucić odpowiednią wizję świata. Straszono „zgniłym imperializmem”, wskazując na dowody złej woli Zachodu, jak choćby zrzucenie stonki na polskie pola przez amerykańskie samoloty (tzw. żuczek kolorado). Indoktrynacji społeczeństwa, a zwłaszcza młodego pokolenia, służyły programy szkolne. Zwłaszcza przedmioty społeczne nasycone były treściami socjalistycznymi. Od 1951 roku na wszystkich poziomach nauki wprowadzono obowiązkowy język rosyjski. Na studiach natomiast wykładano marksizm i leninizm. Dodatkowo na wyższych uczelniach dokonano weryfikacji kadry, a uczelniane komitety partyjne ingerowały w treści wykładów. W ten sposób dostosowano się do wzorca radzieckiego: sowietyzacji poddano również badania naukowe. Ustalono kanon lektur obowiązkowych oraz listę książek, których nie należy czytać.
- sztuka i kultura w służbie propagandy komunistycznej – socrealizm ( doktryna artystyczna ustanowiona w ZSRR w latach 30. XX wieku, nakazująca prezentowanie wizji świata zgodnie z ideologią marksizmu; kontrolę poprawności dzieł oraz politycznej uległości twórców; socrealizm opierał się na komunikatywnej formie, uprzywilejowaniu tematyki związanej z pracą, walką klasową i tradycjami ruchu robotniczego).
- budowa Pałacu Kultury i Nauki
d) rozbudowa armii – w polskim wojsku przeprowadzono czystki, których efektem było odejście z armii „niepewnych” oficerów przedwojennych. Powstały instytucje, które miały służyć procesowi weryfikacji. Utworzono kontrwywiad wojskowy. Aresztowanych oficerów poddawano torturom, wymuszając na nich przyznanie się do winy. Poszukiwano także „świadków”, którzy potwierdzą na przykład oskarżenia o szpiegostwo czy uprawianie kontrrewolucyjnej propagandy. Polityka zbrojna wymagała ogromnych nakładów finansowych, dlatego 28 października 1950 roku przeprowadzono wymianę pieniędzy. Za nowe 3 zł obywatel wymieniał 100 starych zł, z tym, że w takiej proporcji mógł wymienić tylko 100 tys. złotych (jeśli miał je na rachunku bankowym), pozostałe pieniądze mógł wymienić w relacji 1 za 100. Społeczeństwo straciło w ten sposób ponad 3 mld złotych.
e) kult jednostki – w okresie stalinizmu w całej okazałości funkcjonował kult jednostki; oczywiście przede wszystkim doceniano „Wodza Rewolucji”. 21 grudnia 1949 roku była specjalna ku temu okazja: w tym dniu Stalin kończył 70 lat. Obchodom nadano szczególną rangę. Robotnicy podejmowali specjalne zobowiązania produkcyjne, deklarowano wykonanie dodatkowych prac. Artyści tworzyli dzieła, a literaci układali pieśni dla „Chorążego Pokoju”.
Mądrość Stalina rzeka szeroka,
w ciężkich turbinach przetacza wody,
płynąc wysiewa pszenicę w tundrach,
zalesia stepy, stawia ogrody.
Lokalny kult jednostki dotyczył Bolesława Bieruta. Jedna z piosenek okresu lat 50. sławiła go w następujących słowach:
„Tak dumnie teraz słońce wschodzi i lżejszy jest nam każdy trud. Bo Bierut dzisiaj nam przewodzi, a krajem rządzi On i lud”.
Konstytucja z 1952 roku
Podsumowaniem okresu stalinizmu było uchwalenie konstytucji 22 lipca 1952 roku. Projekt dokumentu przetłumaczono na język rosyjski i Stalin osobiście naniósł w nim poprawki. W akcie tym było dużo demokratycznych sformułowań. Konstytucja głosiła m.in., że „Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej”, w którym „władza należy do ludu pracującego miast i wsi”. PRL miała „stać na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego”, ponadto „ograniczać, wypierać i likwidować klasy społeczne, żyjące z wyzysku robotników i chłopów”. I to ostatnie stwierdzenie (podobno własnoręczne dopisane przez Stalina) było dosyć niebezpieczne. Nie było klasycznego podziału władz. Konstytucja z 1952 roku rozróżniała następujące organy władzy państwowej: Sejm, Radę Państwa i rady narodowe, oraz organy administracji państwowej: rząd i ministerstwa. Chodziło w dużej mierze o to, aby nie można było jednoznacznie określić kompetencji poszczególnych organów.
System społeczno‑gospodarczy oparto na „uspołecznionych środkach produkcji” i „monopolu handlu zagranicznego”. Oprócz tego nigdzie nie pojawiło się określenie „własność prywatna”, zastąpiono je „własnością osobistą obywateli”.
Jako uzupełnienie tematu proszę zapoznać się z prezentacją. Zwróćcie szczególna uwagę na zjawisko kultu jednostki oraz rolę propagandy w okresie stalinizmu.
/epodreczniki.pl/a/okres-stalinizmu-w-polsce/DFfxlyd6I
Jako notatkę z dzisiejszej lekcji proszę, abyście zapisali wszystkie informacje zaznaczone wytłuszczonym drukiem oraz wyjaśnijcie pojęcie “cenzury”.
Poza tym do 12 maja 2020r. proszę wykonać Kartę Pracy Karta Pracy- stalinizm w Polsce.
Wszelkie pytania i informacje zwrotne należy kierować poprzez komunikator, e-dziennik lub e-mail zelaga@wp.pl wpisując w tytule wiadomości imię i nazwisko ucznia oraz klasę.
Pozdrawiam
Agnieszka Żelazowska